De gemiddelde langste dag

21 juni

De langste dag valt niet altijd op 21 juni, maar kan ook een dag eerder of later zijn. Dit komt doordat de baan van de aarde een ellipsvorm heeft en de vroegste zonsondergang daarom niet samen valt met de laatste zonsopkomst. Rondom 21 juni is het verschil het grootst. Voor een eenvoudigere analyse beschouw ik 21 juni als de langste dag voor elk jaar sinds 1901. Vanaf dat jaar houdt het KNMI metingen bij van het weer in De Bilt, welke ik dan ook zal gebruiken. De Bilt heeft een centrale ligging en de gegevens van dit weerstation worden gezien als de graadmeter van het weer in Nederland.

De meest relevante klimaatperiode is 1991-2020; het huidige weer wordt vaak met het gemiddelde van die periode vergeleken. Daarom is het de “normaal” van het huidige klimaat. De analyse focust op de gemiddelden van deze klimaatperiode, maar behandelt ook extremen die sinds 1901 zijn opgetreden.

Temperatuur

De gemiddeldemaximumtemperatuur op 21 juni van het huidige klimaat is 20,8°C en de minimumtemperatuur is 11,2°C. In bijna de helft van de jaren sinds 2000 werd het warmer dan de klimaatnormaal. De gemiddelde temperatuur van één etmaal (24 uur) is 16,1°C. De gemiddelde maximumtemperatuur van de laatste 25 jaar is 21,2°C en ik acht daarom de kans groot dat de volgende klimaatperiode (2001-2030) gemiddeld warmer zal zijn dan de periode 1991-2020.

Het datum-warmterecord van 21 juni staat op naam van 1936, het werd toen 30,4°C in De Bilt. De laagste nachttemperatuur ooit gemeten is 3,9°C in het jaar 1915. In 14 van de 124 jaar werd op 21 juni een dagtemperatuur hoger dan 25°C geregistreerd, voor het laatst in 2017 en 2023. Ook dit jaar gaat de temperatuur daar waarschijnlijk overheen en is zelfs een nieuw record mogelijk.

Bewolking en neerslag

De gemiddelde bedekkingsgraad over de hele meetreeks is 5 tot 6, wat staat voor bewolkt tot zwaar bewolkt. De gemiddelde zonneschijnduur van de huidige klimaatperiode is 6,4 uur, ongeveer 38% van de mogelijke duur. Dat het maximaal zonnig kán zijn, wil dus niet zeggen dat de zon ook vaak lang aanwezig is. De meeste zonuren werden in 1941 geregistreerd, toen scheen de zon 15,1 uur (90% van de mogelijke duur). In 17% van de jaren was er minder dan 10% zonneschijn en scheen de zon minder dan 1,5 uur. In meer dan de helft van de jaren in de periode 1991-2020 was het op 21 juni (zwaar) bewolkt en slechts 10% was zonnig.

De gemiddelde neerslagsom op deze dag over de hele meetreeks is 1,85 mm, maar in de laatste 25 jaar komt dit uit op 2,5 mm. De klimaatperiode 1991-2020 zag gemiddeld 1 mm meer neerslag dan 1911-1940. De hoogste neerslagsom viel op 21 juni 2012 en bedroeg 16,9 mm. In 40% van de jaren viel helemaal geen neerslag. De laatste 25 jaar viel drie keer meer dan 10 mm neerslag, maar was het veertien keer (bijna) helemaal droog. Door het karakter van zomerse buien is het dus vaak óf droog, óf is de neerslagintensiteit hoog.

Wind

Op de langste dag is de gemiddelde wind zwak tot matig van kracht (2-3 Bft) en komt uit het zuidwesten. De gemiddelde windkracht is de laatste 30 jaar iets afgenomen ten opzichte van eerdere klimaatperioden. In de periode 1991-2020 had 60% van de jaren een zwakke wind (1 of 2 Bft), maar over de gehele meetreeks is dat 40%. De hoogste windkracht ooit gemeten op 21 juni is 4 Bft en dat kwam voor het laatst voor in 1994. In de jaren daarvoor was het geregeld wat winderiger dan de jaren daarna, wat een kleine verandering in het klimaat aanduidt.

Overtuigend is de overheersende windrichting op 21 juni, namelijk een zuidwestenwind. In de huidige klimaatperiode staat er vaker een zuidwestenwind (33%) dan over de hele meetreeks (21%). Naast deze windrichting komt een noordwestenwind ook relatief vaak voor. Het waait zelden uit een oostelijke richting, vooral over de laatste 35 jaar.

Concluderende noot

Uit deze analyse blijkt dat de langste dag niet per se zonnig is, maar juist relatief vaak bewolkt. Daarnaast valt er weinig neerslag, al kunnen zomerse buien vrij plaatselijk een hoge neerslagsom geven. De laatste decennia nemen de temperatuur, bewolking en neerslag toe, wat het achterliggende patroon van geleidelijke klimaatverandering laat zien. De wind is niet erg aanwezig op de langste dag en komt meestal uit het zuidwesten.

Naast de gemiddelden, komen natuurlijk ook uitschieters voor in bijvoorbeeld de temperatuur of neerslagsom. Dit kenmerkt de grilligheid van het weer en benadrukt het chaotische systeem. Dat iets er gemiddeld zo uitziet, betekent niet dat het weer altijd rond die waarden zit. Dit jaar wordt het waarschijnlijk recordwarm, zeer zonnig en waait het met zwakke tot matige kracht uit het zuidoosten.

Wil je nou weten wat het weer is op de kortste dag van het jaar? Klik dan op deze link.