Ozongat ineens terug van weggeweest

De grootte van het jaarlijks boven Antarctica terugkerende ozongat, is een optelsom van natuurlijke en menselijke factoren. Een rol spelen de temperaturen in de stratosfeer, de kracht van de poolwervel, de aanwezigheid van Cfk’s en het opkomen van de zon, na de Poolwinter, die op het zuidelijk halfrond nu enige tijd achter de rug is.

Extreem koud

Om ozon te laten verdwijnen, moet het in de ozonlaag bijzonder koud worden. Globaal heb je temperaturen van beneden min 80 graden nodig om de reactie tussen ozon en de Cfk’s op gang te brengen, waarbij ozon verdwijnt. Dit gebeurt onder invloed van de zon die weer langzaam terugkeert. Vorig jaar verdween relatief weinig ozon en was het gat dus klein en ondiep. De reden hiervan was een voor Antarctica zeer zeldzame opwarming van de stratosfeer, die boven de Noordpool als een SSW (Sudden Stratospheric Warming) bekend staat. Zo’n opwarming kan gebeuren als de poolwervel, de stratosferische straalstroom rond de poolgebieden, sterk verstoord is. Warme lucht kan de kern dan bereiken.

Dit jaar was de poolwervel rond Antarctica niet verstoord en dus kon de kern weer geweldig afkoelen. Dit is één van de redenen voor het verschil met vorig jaar. Een andere reden is het feit dat we ons in de nadagen van een zonnevlekkenminimum bevinden. De zon was de afgelopen jaren erg inactief en zond daardoor wat minder Uv-licht uit dan tijdens een zonnevlekkenmaximum. Uv-straling speelt een belangrijke rol bij de aanmaak van ozon in de stratosfeer. Hoe meer Uv-licht er is, hoe meer ozon wordt aangemaakt en hoe dikker de ozonlaag wordt. Nu we in de nadagen van het zonnevlakkenminimum zitten, is de ozonlaag dunner dan normaal. Wereldwijd gaat het om ongeveer 2 procent, maar regionaal kunnen de afwijkingen ook een stuk groter zijn.

Geen terugslag

De koude bovenlucht van dit jaar in combinatie met de dunnere ozonlaag hebben dus tot de situatie van dit moment geleid. Het is geen aanwijzing dat nu ineens een einde zou komen aan de verbetering van de ozonsituatie boven de poolgebieden. De hoeveelheid Cfk’s in de atmosfeer neemt wel degelijk verder af en de situatie zal daardoor de komende tientallen jaren verder verbeteren. Maar het is en blijft een proces van lange adem.

Het grote en diepe ozongat van dit jaar boven de Zuidpool is een vervolg op het ozongat dat eerder dit jaar boven ‘onze’ Noordpool ontstond. Ook bij ons was het de combinatie van een zeer koude stratosfeer, samenhangend met de extreem sterke poolwervel van de afgelopen winter bij ons, en de toch al dunnere ozonlaag door het zonnevlekkenminimum. Zowel bij ons als boven Antarctica lijkt ook het broeikaseffect een rol te spelen. Omdat de warmte aan het aardoppervlak beter blijft hangen door de invloed va broeikasgassen, dringt hij moeilijker tot op stratosfeerniveau (rond 20 kilometer hoogte) door. Ook dit is een reden voor de extreem lage temperaturen die daar af en toe worden gemeten. En dus voor het tempo waarin Cfk’s ozon, als de omstandigheden daarvoor geschikt zijn, kunnen afbreken.

Ozon filtert zonlicht

De belangrijkste rol voor het leven op aarde die de ozonlaag speelt is het filteren uit het zonlicht van bepaalde typen, zeer schadelijke Uv-straling. Toen het ozongat op zijn grootst was, werd er in Australië en Nieuw-Zeeland wel voor gewaarschuwd. Tegenwoordig komt het gat niet meer zo ver. Ook het gat in de ozonlaag dat het afgelopen voorjaar boven het Noordelijke Halfrond ontstond, bleef grotendeels boven onbewoond gebied. Een dunnere ozonlaag kan ook zelf invloed hebben op de temperatuur, zeer hoog in de atmosfeer. Ozon is namelijk een broeikasgas dat direct warmte van de zonnestraling ontvangt. Minder ozon op grote hoogte betekent automatisch ook een minder hoge temperatuur op dat niveau.