Warme Argentijnse wind sloopt gaten in zeeijs Zuidpool

Valt in het Europese weer dit moment op dat in een langgerekt gebied vanuit Spanje en Portugal, via de westrand van het Europese continent naar Scandinavië en van daar via Spitsbergen zo het poolgebied in met een zuidelijke wind al tijdenlang warme lucht wordt aangevoerd, in Zuidpoolgebied bestaat ook zoiets, maar dan vanuit het noorden. De vochtige en warme lucht die zo, helemaal vanuit Argentinië naar de Zuidpool stroomt, kan grote gaten in het zeeijs veroorzaken, de zogenoemde Polinia’s.

Af en toe zie je ze zomaar in het zeeijs verschijnen, zelfs middenin het koude seizoen. Grote gebieden waar het ijs opeens als uit het niets verdwijnt. In de zeeën rond Antarctica gebeurde dit in 1973 en 1974 voor het eerst en meteen in het groot. Sindsdien kwam het vaker voor, maar duurde het tot 2017 voordat het gat een tweede keer zo groot werd. Plaats van alle actie was in beide gevallen de Weddellzee.

Oorzaak nu gevonden

Deskundigen tastten lang in het duister over de oorzaak van het plotselinge ontstaan van zulke grote gaten in het ijs. Tot nu, want inmiddels is er een onderzoeksverslag verschenen waarin wetenschappers precies uiteenzetten wat er gebeurt.

De Zuidpool is een continent dat vrijwel volledig met ijs bedekt is. Het wordt omgeven door zeeën die gedurende de Zuidpoolwinter voor een belangrijk deel met zeeijs bedekt raken. Omdat de Zuidpool vrij ligt, bevindt zich hoog in de atmosfeer een straalstroom die meestentijds als een gesloten cirkel om het gebied heen draait en de kou erbinnen goed vasthoudt. Dit is de reden waarom de Zuidpool zo koud is.

Heel anders is de situatie in het Noordpoolgebied. De Noordpool bevindt zich in de Noordelijke IJszee, een grote zee die door continenten omgeven wordt. Precies de tegenovergestelde situatie van de Zuidpool dus. Omdat er zoveel landmassa’s in de buurt zijn, is de straalstroom rond de Noordpool het grootste deel van de tijd niet gesloten. Warme lucht, afkomstig van het land, kan het gebied dan ook makkelijk in. Dit is de reden waarom het Noordpoolgebied veel warmer is dan de Zuidpool.

Veranderende klimaat werkt mee

Nu staan zowel de Noorpool als de Zuidpool bloot aan de gevolgen van klimaatverandering. Het lijkt erop dat dit op de Noordpool allemaal sneller gaat dan op de Zuidpool, al komen er de laatste jaren ook steeds meer berichten over grote veranderingen in het Zuidpoolgebied. Wat aan onze kant van de wereld opvalt, is dat de straalstroom vaak enorme bochten vertoont. Blijf je langer aan één van die takken ervan vastplakken, zoals nu aan de tak die een zuidelijke wind brengt, dan kan het weer behoorlijk extreem uitpakken.

In het Zuidpoolgebied worden dergelijke situaties minder vaak gezien, maar ze komen wel voor, met dus bijzondere gevolgen. De Polinia’s blijken te ontstaan als in de buurt van het gebied waar ze zich voordoen een lagedrukgebied zijn ankers uitgooit. Aan de oostflank hiervan komt een warme, noordelijke wind te staan, met een boog helemaal afkomstig vanuit het binnenland van Argentinië. De lucht die met die noordenwind meekomt, is niet alleen warm, maar ook erg vochtig. Verder hangen er dunne wolken boven die de zon wel doorlaten, maar die de straling ervan naar het aardoppervlak terugkaatsen.

Het zal vaker gaan gebeuren

Op die manier ontstaat een dodelijke cocktail die ervoor zorgt dat het zeeijs in het gebied hard kan gaan smelten en dat een steeds groter stuk uiteindelijk helemaal ijsvrij wordt. Zo ontstaat de Polinia. Nu is het verschil tussen een zeegebied met en zonder zeeijs op het water heel groot. Open plekken in het ijs kunnen zichzelf lang in stand houden, omdat zeestromingen in het gebied van de Polinia veranderen en er warm water vanuit de diepzee omhoog kan komen. De eerste Polinia in 1973 kwam in de drie winters erna terug.

De verwachting is dat het veranderende klimaat er in de toekomst ook in het gebied van de Zuidpool toe zal leiden dat gebeurtenissen als deze vaker voor zullen komen.