Downburst, tornado, wat is het en waar hadden we gisteren mee te maken?

Geheel volgens verwachting ontstonden de buien gisteren in de loop van de middag boven het zuiden en midden van het land. Vervolgens trokken de buien noordwaarts, maar omdat het veelal om losse ‘cellen’ ging, kwam het lang niet op elke plek tot een (onweers)bui, laat staan noodweer. Toch werd tegen het eind van de middag en in de vroege avond al snel duidelijk dat we te maken hadden met serieuze, gevaarlijke buien. Rond die tijd kwamen namelijk indrukwekkende beelden van hevige windstoten voorbij en kort daarna volgde de eerste meldingen van (vrij grootschalige) schade. Voor terugblikken op de onweersbuien van gisteren kun je ook nog hier en hier kijken.

Zowel het beeldmateriaal dat binnenkwam als de radarbeelden lieten zien dat veel buien rotatie vertoonden en er was bij veel van deze buien duidelijk sprake van een afgescheiden stijgstroom en daalstroom. Voila, de supercells (meer daarover hier) waren daar en trokken over het land.

Omdat in een supercell de stijg- en daalstroom afgezonderd van elkaar zijn, hebben ze een lange levensduur en kunnen ze sterker worden dan ‘gewone’ onweersbuien. Daarnaast kunnen, ook door de rotatie van de buien, gevaarlijke randverschijnselen voorkomen.

Downburst

Een downburst, of in Nederlandse termen ook wel valwind genoemd, is een koude luchtmassa die met grote snelheid naar beneden komt vallen en zodra deze de grond nadert in alle richtingen uitspreidt. Omdat koude lucht zwaarder is dan warme lucht, ‘valt’ deze lucht, vaak gepaard met neerslag en soms hagel, met grote snelheid uit de bui naar beneden. Omdat de koude luchtmassa lager in de atmosfeer weer in een warmere omgeving terecht komt, vindt verdamping plaats.

Deze processen kosten energie (warmte). Daarom blijft de vallende luchtmassa relatief koud vergeleken met de omgeving en kan deze dus helemaal tot aan de grond reiken. Als dit gebeurt heb je te maken met een minutenlange durende periode van (zeer) zware windstoten, hevige regenval en soms ook hagel. Dit is op meerdere video’s die gisteren langskwamen te zien. De windstoten kunnen in zo'n situatie met gemak ver boven de 100 km/uur uitkomen.

Tornado's en windhozen

Een tornado is een roterende luchtkolom met een funnel-wolk (een trechtervormige wolk) die zich vormt onder de stijgstroom van een onweersbui. In deze relatief smalle tornado, komen windsnelheden voor van ruim honderd tot honderden kilometers per uur. Een tornado kenmerkt zich achteraf vaak door een lang, maar relatief smal spoor van (grote) schade. Tornado’s komen vrijwel alleen bij supercells voor, maar een supercell hoeft weer niet per definitie een tornado te genereren.

Dan is er ook nog de windhoos. Veel mensen denken ten onrechte dat wanneer ze te maken hebben gehad met zeer zware windstoten, er een windhoos over is getrokken. ‘Hele sterke wind’ is echter geen windhoos. Een windhoos is hetzelfde als een tornado, een trechtervormige ‘wolk’ waarin hoge windsnelheden voorkomen. De naam windhoos gebruiken we echter alleen voor relatief zwakke exemplaren. Desalniettemin kunnen ook deze windhozen voor de nodige schade zorgen.

Gisteren?...

Goed, gisteren waren er op meerdere plekken dus supercells en downbursts, waarbij de beelden vanuit Leersum het meest in het oog sprongen. Maar was er ook een windhoos? Daar zijn nu de meningen over verdeeld, maar de neiging van de meeste mensen is om uit te gaan van een downburst. De omstandigheden in de atm­­osfeer waren zeker gunstig genoeg, en er vormden zich dan ook daadwerkelijk onweersbuien die rotatie vertoonden. Echter zijn er tot dusverre nog geen beelden binnengekomen van zo’n trechterwolk. Ook stormchasers, die 'goed op de buien zaten’ hebben zulke waarnemingen niet gedaan. Echter zijn er wel weer enkele stormchasers die een dusdanig lang, maar smal schadepad hebben gezien dat ze vermoedden dat er een tornado (windhoos) is overgetrokken. Ook zijn er volgens hun waarnemingen toppen van bomen afgerukt, iets dat typisch is bij het overtrekken van een tornado. Omdat het beeldmateriaal ontbreekt, is dit echter allerminst met zekerheid te zeggen en voorlopig nog niet heel overtuigend. Een downburst ligt dan ook het meest voor de hand. Een onderzoek en schadeanalyse zou moeten plaatsvinden om te bevestigen dat het (al dan niet) om een tornado ging. Laat collega Reinout van der Born daar nou net mee bezig zijn... Meer nieuws volgt dan ook snel.

Wel of geen tornado, vast staat dat we met een zeer bijzondere weerdag te maken hadden. Meteorologisch gezien was het uitermate interessant, maar hopelijk vallen de schade en verwondingen mee.