Hoe groot zijn de kansen op een Elfstedentocht?

Laten we met het weer beginnen. Het vriest nu en die vorst lijkt hoe dan ook tot in het komende weekeinde aan te houden. Daarbij kunnen de temperaturen de komende nachten, zeker als het opklaart en de wind wegvalt, boven de sneeuw tot tussen 10 en 15 graden onder nul dalen, vooral in de nachten naar donderdag, vrijdag en zaterdag. Dan kan het lokaal, als alles meezit en goed op zijn plek valt, misschien ook wel ergens tot -20 graden of nog iets lager afkoelen.

Tijdens het weekend volgt vanuit het zuidwesten dan een dooiaanval. De verschillende modelberekeningen zijn het er nog niet helemaal over eens in hoeverre die aanval ook kans van slagen maakt. Sommige berekeningen laten de zachtere lucht inderdaad binnendringen, andere tekenen een min of meer geruisloze overgang naar een tweede vorstperiode in, onder invloed van een volgend hogedrukgebied boven Scandinavië. Lukt die overgang, dan is de kans behoorlijk groot dat de vorstperiode er vervolgens een volle tweede week aan vastknoopt.

Lukt de dooi van het komende weekend, dan hoeven we dit verhaal verder niet af te maken. Komt die tweede week met vorst er ook, dan wordt het interessant en zal de Elfstedenkoorts oplopen. Het leidende Europese model zag in zijn laatste berekeningen een kans van rond 65 procent op het aanhouden van de vorst, rond 35 procent van de berekeningen ging voor de dooi.

Hoeveel vorst is er nodig?

De volgende vraag die we moeten beantwoorden, is hoeveel vorst er nodig voordat voorzitter Wiebe Wieling van de Elfstedenvereniging vanuit het perspectief van het ijs het jawoord kan geven. In 1997, de laatste keer dat de Elfstedentocht is verreden, kwam dat jawoord op de 13e dag van de vorstperiode. Het had toen in Leeuwarden in 8 nachten streng gevroren en in 1 nacht zeer streng. Om een idee te geven van de vorstproductie in de periode hebben we het koudegetal voor die aanloop berekend, verkregen door de gemiddelde temperaturen voor elk van de dagen in die periode bij elkaar op te tellen. Dat leverde toen tot en met de dag van het jawoord 73,2 koudepunten op. Tot en met de dag van de Elfstedentocht zouden daar toen nog ruim 15 punten bij komen.

In februari 2012, toen we er voor ons gevoel dichtbij kwamen, zaten we op dag 13 van de vorst op 71,6 punten, 1,6 punten onder de score van 1997. In 2012 kwamen daar nog 2 punten bij. Omdat de weersverwachting al ruim voor dag 13 van de vorstperiode liet zien dat de dooi eraan kwam, kwamen de rayonhoofden destijds maar één keer bijeen. De conclusie was toen meteen al dat het er niet in zat. Veel mensen hebben de tocht daarna nog op eigen houtje geschaatst. Maar de dooi kwam, en de kans was verkeken. Nadien is er ook geen enkele andere kans meer geweest.

Hoeveel vorst krijgen we?

De hamvraag is nu wat er de komende tijd gaat gebeuren. De vorst is van start en in Leeuwarden zijn we inmiddels aan de tweede dag bezig. Tot nu toe zijn er welgeteld 4,1 punten opgebouwd, van de benodigde ongeveer 75. Nog een lange weg te gaan dus. Volgen we de verwachting tot en met het komende weekend, zouden we aanstaande zondag rond 40 punten moete kunnen uitkomen, mogelijkerwijs ook nog wel iets meer. Voor de tweede week zijn de spreidingen in de verwachtingen nu nog groot. Maar zou de vorst in ongeveer hetzelfde tempo als deze week aanhouden, dan komen we aan het einde van week 2 dus in de interessante periode uit (rond 22 februari).

Behalve voldoende vorst hebben we ook goed ijs nodig. Zwart ijs is het beste, maar dat lukt al niet overal meer. De afgelopen nacht al zijn delen van het traject dichtgevroren terwijl er ook al sneeuw in het water lag. Je krijgt dan geen zwart, maar kwalsterijs (met lucht en sneeuw erin). Dat is niet alleen van slechtere kwaliteit, ook is het minder sterk.

Een andere uitdaging is de sneeuw die er ligt en de harde wind die er nog waait. De sneeuw stuift en komt vooral op windluwe plekken op het ijs terecht. Sneeuw werkt op het ijs als een isolerende deken en houdt een snelle aangroei tegen. Verder kan de wind er de oorzaak van zijn dat bepaalde (wind)wakken lange tijd openblijven. Ook op die plekken is uiteindelijk ijs nodig. Soms kan dit met de zogenoemde ijstransplantaties worden opgelost, maar vaak zijn ook die niet afdoende. Nu is een Elfstedentocht met klûnplekken prima te doen, maar het moeten er niet teveel worden.

Voor wat de sneeuw betreft, ligt er voor het noordelijke deel van het parcours een uitdaging in de vorm van de sneeuwbuien die morgen en woensdag vanaf de Noordzee komen binnendrijven en dus nog extra sneeuw op het ijs kunnen brengen. Daarbij brengen die buien ook extra warme lucht met zich mee. Het vriest aan de noordkant van Friesland de eerstkomende dagen dan ook minder dan in de rest van Friesland en Nederland. Daarbij zijn vooral de delen van het parcours in de buurt van Harlingen berucht omdat ze gewoon meer tijd nodig hebben om dicht te vriezen.

Wat gebeurt er met de gemalen?

De laatste uitdaging is de vele regen die in aanloop naar de vorst van nu is gevallen. Die regen komt als kwel in de Friese watergangen terecht en moet door gemalen naar zee worden gepompt. Om goed ijs te krijgen, wil je geen stromend water hebben en daarom worden de gemalen stilgezet. Het water moet vervolgens niet te ver stijgen, anders blijft er geen andere keuze over dan de gemalen weer op te starten. En dat is slecht voor het ijs. Deze uitdaging speelt overigens door de natte aanloop niet alleen dit jaar een rol, maar was ook in 2012 een van de bepalende factoren.

Hoe langer het echter vriest, hoe dikker het ijs. Ook al lijken de uitdagingen vanuit het perspectief van het weer en van het ijs groot, er zijn zeker kansen. Dan blijft de laatste uitdaging over, die van de coronacrisis. Daar gaan wij niet over. Hier is het de overheid die een plan zal moeten trekken.