Hondsdagen beginnen: de enige periode zonder vorst in Nederland

In de meteorologie vallen de Hondsdagen samen met de hoogzomer; de warmste periode van het jaar. Het is de enige periode waarin het, sinds de metingen op 10 centimeter hoogte in 1971 begonnen, nog nooit heeft gevroren, dus ook niet op klomphoogte. Verder zit tijdens de Hondsdagen het meeste vocht in de lucht en vallen niet zelden zware buien. Ook vormen de Hondsdagen de periode waarin in Nederland de meeste hittegolven zijn voorgekomen.

Overigens is het grappig dat op de Vliegbasis Twenthe bij Enschede vanochtend vroeg op 10 centimeter hoogte een temperatuur van 2,1 graden werd gemeten. Nog niet eerder was het er op 20 juli op die hoogte zo koud. In die zin zijn de Hondsdagen dit jaar dus wel fris van start gegaan. Normaal is het ook 's nachts toch stukken warmer.

De combinatie van hoge temperaturen en veel vocht in de lucht maakt dat het tijdens de Hondsdagen lastig is om voedsel te bewaren. Het bederft allemaal snel. Verder zijn er veel muggen en andere insecten en zie je in de natuur steeds meer spinnenwebben verschijnen.

Hondsdagen sinds 1971 volledig vorstloos

Opmerkelijk is dus dat de enige periode in Nederland die – in elk geval voor zover we dat hebben kunnen meten – op officiële stations vorstloos is geweest, vrijwel precies met de Hondsdagen samenvalt. Het gaat om het tijdvak van 20 juli tot en met 21 augustus. De reden is simpel. Vooral het feit dat er veel vocht in de lucht zit en dat de bodem vaak nat is door de buien die zijn gevallen, maakt dat lastig is voor de temperatuur, ook op 10 centimeter hoogte, om het nulpunt te vinden.

De officieel koudste zomernacht ooit gemeten aan de grond was 1 juni 1977. Toen werd het op 10 centimeter hoogte -5,0 graden in Eelde. Recenter, op 16 juni 2015, werd het -4,1 graden in Twenthe.

Kijk je naar juli, dan werd zelfs recent, vlak voor de heetste dagen ooit gemeten in ons land, op 4 juli 2019, op de vliegbasis Twenthe nog -1,6 gemeten op 10 centimeter hoogte, een julirecord. De meest late nachtvorst ooit kwam voor op 19 juli 1971. Toen werd het -1,2 graden in Rotterdam en -0,3 graden in Valkenburg (Zuid-Holland).

De periode waarin nooit nachtvorst is gemeten door een officieel KNMI station, loopt van 20 juli tot en met 21 augustus en valt precies samen met de hondsdagen. Opmerkelijk hierbij is dat het KNMI pas sinds 1971 ook op een hoogte van 10 centimeter meet.

Vorstloze periode is mogelijk toch korter

Het kan best zo zijn dat de vorstloze periode toch korter dan 33 dagen is. Het landelijke kouderecord voor de 3e decade van juli op 1,5 meter staat op naam van 26 juli 1929, toen de temperatuur in Wijster tot 1,6 graden daalde. Het moet op een hoogte van 10 centimeter toen wel hebben gevroren, maar omdat die temperatuur nog niet gemeten werd, zullen we dat nooit weten. Ook 2 dagen later, op 28 juli 1929 was het extreem koud met in Warnsveld 2,2 graden.

Op 3 augustus 1928 was het Wijster 2,2 graden. Ook toen moet vorst aan de grond mogelijk zijn geweest. Het record voor de tweede decade van augustus op 1,5 m is 3,0 graden op 17 augustus 1971 in Haamstede. Toen werd wel op 10 cm gemeten en kwam het nergens tot nachtvorst. De eerste nachtvorst van het herfstseizoen, dus de vroegste ooit, werd gemeten op 22 augustus 1973. Toen werd het -2,2 graden in Twenthe, -1,1 graden in Valkenburg (Zuid-Holland) en -1,0 graad in Soesterberg.

De officiële periode zonder nachtvorst sinds 1971 (20 juli – 21 augustus) is dus vermoedelijk veel korter als je naar de periode sinds 1901 kijkt. Dan kom je met de periode van 4 tot en met 21 augustus slechts op 18 dagen uit. We gaan er daarbij vanuit dat de minimumtemperatuur op een hoogte van 10 centimeter 3 graden lager ligt dan de temperatuur op 1,5 meter hoogte. Soms is dit verschil nog wat groter. Zo was het afgelopen nacht in Twenthe 7,4 graden, maar aan de grond 2,1 graden. Een verschil van 5,3 graden.

Een relatief korte periode, diep in de Hondsdagen, verloopt dan dus vorstloos. Dit komt, zoals gezegd doordat dit de warmste en vochtigste periode van het jaar is. Vochtige lucht koelt minder snel af dan de droge lucht die we vaak aan het begin van de zomer of in het voorjaar hebben. Wel waren we er op 10 augustus 2016 een keer dichtbij, met toen op klomphoogte exact 0,0 graden op weerstation Twenthe.

Derde decade van juli is ’s nachts het warmst

Kijk je naar de klimatologie, dan is de derde decade juli het warmst in Nederland met op 1,5 meter hoogte gemiddeld een minimumtemperatuur van 12,8 graden in het noordoosten tot 16,0 graden in Vlissingen. In de eerste decade van augustus is dit 12,4 tot 16,1 graden.

Vorst op 1,5 meter hoogte is veel bijzonderder in de zomer. De vorstloze periode op normale waarneemhoogte begint al op 20 juni en duurt tot en met 15 september. Zo was het op 18 juni 1955 in Witteveen -0,8 graden, een zeer lage temperatuur zo diep in de zomer. Het landelijke kouderecord voor juli staat op naam van Dedemsvaart met op 19 juli 1971 een minimum van 0,7 graden. In augustus werd het nooit kouder dan 1,3 graden, gemeten op 22 augustus 1973 in Dedemsvaart en Twenthe.

Wat doet het weer dit jaar?

De omslag naar een weerbeeld met een vochtige lucht was dit jaar vroeg en speelde zich al in de meimaand af. Vooral vorige week, tijdens de zware buien in het zuiden van Limburg, maar ook in andere delen van ons land en in Duitsland en in België, was de lucht zelfs erg warm. Soms werd het ook overdag bijna mistig. Je voelde de Hondsdagen al.

De komende weken zal het niet anders zijn. Na nog een paar rustige en meest droge dagen deze week zien we in het weekend de luchtvochtigheid groter worden, als nieuwe regen- en onweersbuien vanuit hert zuidwesten dichterbij komen. En ook na het weekend blijft die buienkans bestaan.