Mooiste winterdagen ooit - blog

Ook in Finland slaat klimaatverandering echter toe. Strenge winters zijn geen vast gegeven meer. Sterker nog, het is een van de snelst opwarmende plekken van Europa. Vorig jaar kwam het in Helsinki de gehele winter niet tot een sneeuwdek, en dat was een (triest) record. Ook kwam het in Helsinki in 2020 maar tot 2 ijsdagen! Desondanks zijn de winters er over het algemeen nog altijd een stuk strenger dan in Nederland.

De strengste winters die ik zelf heb meegemaakt waren die van 2010, 2011, 2012 en 2013, waarbij december 2010 vanwege de vele sneeuw en februari 2012 vanwege sneeuw en de zeer strenge vorst nog het sterkst in mijn geheugen gegrift staan. Verder heb ik nog een herinnering aan veel sneeuw van maart 2005 en ook eind februari/maart 2018 was nog een leuke winterse episode. Mijn maatstaven voor winters zijn, vergeleken met de vorige generatie, dus niet zo hoog. Ik heb zelfs nooit een Elfstedentocht meegemaakt. Ik moest het doen met verhalen van mijn ouders en grootouders over winters als '63, '79 en '97. Ik hoopte dan ook, dat ik in Helsinki iets vergelijkbaars mee zou kunnen maken als dat zij meegemaakt hebben.

Op 11 januari zou ik weer terug gaan naar Helsinki, na rondom de feestdagen bij het ouderlijk gezin te zijn geweest. De weerkaarten lieten al ruim een week van tevoren veel sneeuw en een koude-inval zien, precies rondom de tijd dat ik terug zou komen. Naarmate de dagen vorderden nam de verwachte hoeveelheid sneeuw in de weerkaarten alleen maar toe, en de dag voordat ik vertrok sprak het Fins Meteorologisch Instituut zelfs van een uitzonderlijke situatie, wat per definitie betekent: een gebeurtenis die eens in de 30 jaar voorkomt. Dit had betrekking op de vele decimeters sneeuw die zouden vallen in slechts 3 dagen tijd.

Maandag kwam ik dan aan in Helsinki. Er lag al een (voor Nederlandse begrippen) dik pak sneeuw, rond een centimeter of 10, misschien iets meer. Het sneeuwde lichtjes. Na een Covid-test kon ik het vliegveld verlaten en voor zonsondergang heb ik nog snel even genoten van de sneeuw. In verband met zelfisolatie moest ik openbare plekken vermijden en mocht ik geen andere mensen zien, maar gelukkig mocht ik wel naar buiten!

Ik had het geluk dat de uni pas een week na aankomst begon. Daardoor had ik alle tijd om van de sneeuw te genieten. Maandag stopte het uiteindelijk met sneeuwen, maar in de loop van de nacht naar dinsdag zou het opnieuw gaan sneeuwen. Op dinsdag werd de meeste sneeuw verwacht. Ik ben dan ook op tijd opgestaan, zodat ik na zonsopkomst direct op pad kon. Het eerste wat me opviel, was dat ik mijn raam na het wakker worden niet meer dicht kreeg. Ik slaap altijd met het raam open, maar door de harde wind was er wat sneeuw in de geulen van het kozijn geblazen. Deze sneeuw was inmiddels, waarschijnlijk mede dankzij de warmte uit de kamer, ijs geworden.

Toen ik uiteindelijk buiten was, ben ik vrijwel de hele dag buiten gebleven. Het sneeuwde de gehele dag gestaag, veelal met een intensiteit tussen de 1 en 2 centimeter per uur. Het was slechts 1 graad onder nul, maar door de krachtige wind voelde het op de open plekken koud aan. Op de open stukken was er sprake van een heuse sneeuwjacht. Sneeuwschuivers reden af en aan; een bijzondere dag! En het mooie was, het dagelijks leven bleef gewoon functioneren. Mensen waren op straat en het openbaar vervoer bleef rijden.

In de nacht naar woensdag bleef het sneeuwen en ook op woensdag viel er nog sneeuw, vooral in de ochtend. Nog altijd stond er ook flink wat wind, waardoor de totale hoeveelheid sneeuw moeilijk te schatten was. Op de ene plek lag 15 centimeter sneeuw, op een andere plek, uit de wind, lag een centimeter of 60. Over het algemeen was het pak echter zeer dik, ik vermoed tenminste een centimeter of 40. Dit klopt ongeveer met de officiële metingen. In het centrum van Helsinki, wat dichter bij de kust ligt, lag op woensdag 'slechts' 32 centimeter, maar op twee stations iets verder landinwaarts waar ik ongeveer tussenin woon, werd 41 en 58 centimeter gemeten. Op de woensdag daalde de temperatuur geleidelijk richting een graad of -9 in de avond, waarmee de échte kou zijn intrede deed.

De mooiste winterdag ooit!

Op donderdagochtend was tussen de wolkenvelden door af en toe de blauwe lucht weer te zien. Ik was weer vroeg naar buiten, deze keer mede om een tweede Covid-test af te laten nemen; na een tweede negatieve covid-test hoefde ik openbare plekken niet meer te vermijden. Toen ik buiten de teststraat te wachten stond, vroren mijn handen (ondanks de handschoenen) er zowat af. Het was rond de -13 graden en er stond een venijnig windje. Bijzonder was, dat er soms uit de bewolking een paar dikke sneeuwvlokken vielen, terwijl de blauwe lucht nog altijd dichtbij was. De sneeuwvlokken waren niet genoeg om het sneeuwdek significant verder aan te dikken, maar mooi was het wel.

Op de weg terug naar huis klaarde het uit het niets razendsnel op. De wolkenvelden verdwenen en de lucht werd strakblauw. Ik ben meteen na de lunch dan ook weer naar buiten te gaan, en wat volgde was de mooiste winterdag ooit.

De temperatuur bleef gedurende de dag gestaag dalen, en om 15:00 's middags was het -15. Vanaf dat moment, niet al te lang voor zonsondergang, kelderde de temperatuur razendsnel. De kou was vanaf dat moment met het blote oog te 'zien' door poolsneeuw - kleine, glinsterende sneeuwvlokjes die bij heldere hemel uit de lucht vallen - en arctische zeerook. Ik probeerde al deze dingen en het spektakel van de ondergaande zon vast te leggen, maar zo langzamerhand begonnen mijn steeds kouder wordende handen het allemaal te bemoeilijken. Ondertussen waren mijn wenkbrauwen, wimpers, muts en buff al een poosje bedekt onder een laag rijp/ijs.

's Avonds, iets voor 20:00, daalde de temperatuur in mijn omgeving onder de -20 graden. In het centrum van Helsinki gebeurde dat later in de avond ook. Ik ben nog even naar buiten gegaan om die lage temperatuur te voelen.

Opstaan bij -22,5 graden Celsius

De vrijdagochtend die volgde zou volgens de verwachting de koudste dag van de week worden. De temperaturen lagen die ochtend ruim onder de -20 graden Celsius. Het vliegveld ten noorden van Helsinki noteerde -23,1 als minimumtemperatuur, weerstation Malmi, ten noorden van het centrum kwam tot -22,8 en in het centrum zelf werd -21,2 gemeten. De temperatuur lag ruimschoot laag genoeg om het Mpemba-effect waar te nemen. Het Mpemba-effect is een term voor het fenomeen dat heet water sneller bevriest dan koud water. Ik ging dus naar buiten met een waterkoker vol kokend water, om dat vervolgens in de lucht te gooien. Zie het resultaat hieronder:

Verder was het weer helder en de lucht strakblauw, dus ben ik weer op pad geweest. Het was door de zeer lage temperaturen in combinatie met een zwakke wind een stukje minder aangenaam dan de dag ervoor, en vooral mijn tenen werden al snel ijs en ijskoud - ondanks het dragen van 3 paar sokken. Niet geheel verrassend lag de toch vrij snel stromende rivier dichtbij huis al een stuk verder dicht. Ook de arctische zeerook was een stuk duidelijker zichtbaar en de hoeveelheid ijs op m'n wimpers was nog groter dan de dag ervoor.

Tegen het eind van de middag en in de avond nam, tegen de verwachting in, de bewolking toe. Aanvankelijk werd gedacht dat de temperatuur 's nachts weer onder de -20 zou duiken, maar al snel werd duidelijk dat dat door de bewolking niet ging lukken. De temperatuur liep op naar maximaal een graad of -13. Wel trokken er in de avond en nacht verrassend genoeg sneeuwbuitjes over, waarbij dikke vlokken sneeuw uit de lucht kwamen vallen. Deze buien lieten weer een paar centimeter sneeuw achter. Achter deze buien werd het helder en koelde het toch nog even flink af, waardoor de temperatuur de volgende ochtend alsnog iets onder de -19 graden kwam te liggen.

Schaatsen in -18

De zaterdagochtend bleef de temperatuur bij een prachtige strakblauwe lucht nog een poosje rond de -18 steken. Ik maakte gebruik van het mooie weer om een stukje te gaan schaatsen. Ik liep naar de schaatsbaan. Het schaatsen gebeurde helaas op een ijsbaan, een ondergespoten voetbalveld, omdat de ijskwaliteit op de lokale vijver heel slecht was door de grote hoeveelheid sneeuw die erop is gevallen; het enige nadeel van alle sneeuw. Het was weer een prachtige ochtend. Er zat volop rijp in de planten en bomen en er viel poolsneeuw.

Ik merkte die ochtend ook direct hoe snel de kou went. Ik had het geen moment koud en trok tijdens het schaatsen zelfs m'n jas uit omdat ik het ronduit warm kreeg. Tegen het einde van de ochtend stond er weer wat meer wind en sneeuwde de rijp uit de bomen. Een prachtig gezicht! Ik had makkelijk de gehele dag buiten kunnen blijven, ondanks de ijzige kou. Maarja, er moest ook gewerkt worden. En wat is nou een mooiere dag om te werken dan de dag waarop in Nederland voor het eerst in lange tijd op grote schaal sneeuw zou vallen?

De temperatuur kwam in de middag niet boven de -16 uit, en na 15:00 begon de temperatuur alweer te dalen. Rond 16:30 lag de temperatuur alweer onder de -20 graden, terwijl dat de verwachte minimumtemperatuur voor die avond/nacht was. Het werd al snel duidelijk dat de temperatuur daar onder zou gaan komen, de temperatuur schommelde namelijk de hele avond tussen de -21 en -23. Tegen middernacht ging de temperatuur zelfs onder de -24 graden en ook na middernacht bleef de temperatuur een poosje onder de -24. Ik ben voor het slapengaan nog even naar buiten gegaan om het te ervaren, want zulke lage temperaturen had ik nog niet eerder gezien. Gek genoeg voelde het niet eens al te koud aan; het was namelijk compleet windstil. In het centrum van Helsinki was het die nacht met een minimumtemperatuur van -18,4 een stuk minder koud, terwijl de weerstations om mij heen een minimumtemperatuur van -24,3 en -24,5 noteerden.

Schaatsen op zee-ijs!

In de loop van de nacht werd het mistig en liep de temperatuur geleidelijk op. Toen ik 's ochtends vroeg van huis wegging was het -15, dichter langs de kust, waar ik met een Finse vriend afsprak, was het -13. We spraken af om te gaan schaatsen op de zee, voor mij persoonlijk een buitengewoon bijzondere gebeurtenis! De ijskwaliteit was door de grote hoeveelheden sneeuw opnieuw dramatisch; we waren meer aan het 'lopen op schaatsen', dan dat we het werkwoord 'schaatsen' uitvoerden. Desalniettemin was het een bijzondere ervaring en met alle mist en rijp een magisch uitzicht. Met een pikhouweel controleerden we de dikte van het ijs om gevaarlijke situaties te voorkomen. Hoewel het ijs van belabberde kwaliteit was, was het meer dan dik en stevig genoeg om op te staan. De laag bruinwitte sneeuwijs was 10-15 centimeter dik, en daaronder zat nog een laag zwart ijs van zo'n 8 centimeter. Op sommige plekken was het ijs nog dikker!

Opnieuw moest ik in de middag werken. Het bleef de gehele dag vriezen; eerst nog streng, maar de maximumtemperatuur lag met -8 graden wat hoger. De rijp werd gedurende dag en in de avond nog wat dikker.

Met de start van de nieuwe week gingen de scherpste kantjes van de kou eraf. Maandag vroor het nog streng tot zeer streng, maar liep de temperatuur in de avond op tot dicht bij het vriespunt. Dit ging gepaard met sneeuwbuien waarbij van tijd tot tijd zeer dikke vlokken vielen. De dagen daarna bleef het kwakkelen met temperaturen die soms boven nul uitkwamen. Woensdag vroor het nog een keer streng en donderdag was er nog sprake van een ijsdag. Bovendien sneeuwde het donderdag weer flink; op nadering van een warmtefront viel 5-10 centimeter verse sneeuw. Helaas was het een aankondiging van de dooi, want in de nacht naar vrijdag steeg de temperatuur tot boven het vriespunt. Het blijft tot en met maandag dooien, maar daarna nemen de sneeuwkansen weer iets toe en lijkt het weer te gaan vriezen. Momenteel smelt het dikke pak sneeuw helaas vrij snel weg, maar niemand pakt me deze twee mooie winterweken meer af. Het waren echt de mooiste winterdagen van m'n leven.