Noordkaper (walvis) door klimaatverandering ernstig in het nauw

De Noordkaper, die in het Engels ook wel de Right Whale (of échte walvis) wordt genoemd, is door de eeuwen heen massaal bejaagd. Het is een zware walvis waarvan, als hij eenmaal is gevangen vrijwel ieder onderdeel verwerkt kan worden. De Noordkaper zwemt traag en was voor walvisvaarders een gemakkelijke prooi. Verder zinkt de Noordkaper niet, als hij met een harpoen gevangen is. Was de Noordkaper meerdere eeuwen geleden nog zeer talrijk in het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan, in de 19e eeuw was hij al zo goed als uitgestorven. Daarna heeft de populatie zich nauwelijks meer hersteld. Alle exemplaren die nu nog rondzwemmen, stammen van slechts 5 vrouwtjes uit die vroegere periode af. De Noorkaper is een walvis die zich uiterst langzaam voortplant.

Beschermende maatregelen

Zwommen de meeste Noordkapers tot voor enkele jaren vooral in de Golf van Maine, bij het noordoosten van de Verenigde Staten, het snel opwarmende zeewater in die regio is er de oorzaak van dat het voedsel van de walvis zich naar het noordoosten verplaatst. De Noordkapers trekken met hun voedsel mee, richting de Golf van St-Lawrence, voor de kust van Canada. Daarmee verlaten de walvissen het gebied waar ze met speciale maatregelen, die gelden voor de scheepvaart en voor de visserij in de regio, worden beschermd. In het gebied waar ze nu voorkomen, de Golf van St.-Lawrence, zijn zulke maatregelen nog niet van kracht. Daardoor komen de Noordkapers nu vaker in botsing met de drukke scheepvaart in het gebied of raken verstrikt in visnetten. Een gevolg hiervan is dat de populatie de laatste jaren in een verhoogd tempo verder is gaan teruglopen.

Natuurbeschermers trekken nu aan de bel en vragen om ook voor het nieuwe leefgebied van de Noordkapers beschermende maatregelen te treffen, in een poging de walvissoort alsnog van de ondergang te redden. Verder pleiten ze ervoor meer onderzoek te doen naar de manier waarop de walvis met klimaatverandering omgaat, om in de toekomst op nieuwe verplaatsingen van de soort voorbereid te zijn en te kunnen voorzien hoe de Noordkaper op de veranderingen reageert.

Groenlandse Walvis

De Noordkaper is verwant aan de Groenlandse Walvis, een soort die in vroegere eeuwen ook door Nederlandse walvisvaarders intensief is bejaagd. Dat gebeurde vooral in de 17e eeuw, onder meer vanaf het eiland Jan Mayen en Spitsbergen, waar Nederland in de vorm van Smeerenburg een speciale nederzetting had waar de gevangen walvissen werden verwerkt. Ook de Groenlandse walvissen kwamen in die tijd veel voor. Ze waren zo talrijk dat de fjorden van Spitsbergen er soms helemaal vol mee lagen. Tot in de jaren 40 van de 17e eeuw had Nederland een octrooi op het vangen van de Groenlande walvis. Toen dat eenmaal verlopen was, gingen veel meer landen mee jagen. Feitelijk was dat, net als voor de Noordkaper, de doodssteek voor de soort.

Intussen is de jacht op de Groenlandse walvis al lang stilgelegd. Toch heeft ook deze soort zich nooit weten te herstellen; er zijn bij Groenland en Spitsbergen slechts enkele honderden exemplaren van. Het bijzondere is dat een vogel, de kleine alk, de plek die de Groenlandse walvis vroeger in de noordelijke voedselketen innam, heeft overgenomen. Op Spitsbergen leven enkele miljoenen kleine alken. Voor de Groenlandse walvissen is er zo maar weinig ruimte overgebleven.