Paaseieren eten op het ijs in maart 1845

In de 18e en 19e eeuw werd door het KNMI nog niet in De Bilt gemeten, maar er waren temperatuurmetingen in onder andere Delft/Rijnsburg, Zwanenburg, Haarlem en Utrecht. De historische metingen begonnen in 1706 en vanaf 1898 wordt gemeten in De Bilt. Samenvoeging en homogenisatie maakte het mogelijk om één lange reeks te maken die nu ruim drie eeuwen omvat. Deze zogenaamde 'Centraal Nederland Temperatuurreeks' wordt internationaal gebruikt voor klimaatonderzoek. Vóór 1901 praten we niet over de officiële, maar over de historische metingen. Ook deze metingen zijn betrouwbaar, maar kunnen een kleine afwijking hebben tot 0,4 graden.

Maart wordt steeds warmer

Maart was in de 18e en 19e eeuw veel kouder dan de huidige maartmaanden. In deze lange historische reeks is prachtig te zien dat écht koude maartmaanden uit ons klimaat zijn verdwenen.

Een uitzonderlijk zachte maart met een gemiddelde temperatuur van 8 graden of warmer kwam vroeger zelden voor. In de 18e eeuw vinden we alleen maart 1750 met gemiddeld 8,0 graden. In de 19e eeuw kwamen zulke zachte maanden zelfs helemaal niet voor. In de 20e eeuw komen we zes uitzonderlijk zachte maartmaanden tegen, waarvan er vier vanaf het eind van de jaren '80 vielen (het begin van de opwarming van ons klimaat, de zogenaamde 'klimaatsprong'). Deze huidige eeuw telt nu al vijf bijzonder zachte maartmaanden, voor het laatst in 2019.

Gemiddelde onder nul

De koudste maartmaanden uit deze reeks vinden we in de 18e en 19e eeuw. Maart 1789 kwam uit op een gemiddelde temperatuur van -0,4 graden en maart 1748 op -0,7 graden. Maart 1845 was veruit de koudste met -2,3 graden! De koudste maart sinds 1901 komt niet eens in de buurt, met gemiddeld +1,9 graden in 1917. Dit is dan ook slechts een 21e plek.

Zelfs de huidige wintermaanden zijn bij lange na niet meer zo koud als maart 1845 was. De meest recente maand die kouder verliep dan maart 1845 was januari 1987 (-2,7 graden). De koudste maand uit deze eeuw was de sneeuwrijke december 2010 met gemiddeld -1,1°C

Van alle uitzonderlijk koude maartmaanden, met een gemiddelde temperatuur van 2 graden of lager, vielen er veertien in de 18e eeuw en negen in de 19e eeuw. In de 20e eeuw kwamen slechts drie van dit soort winterse maartmaanden voor en in de huidige eeuw uiteraard nul. De koudste maart van deze eeuw zullen velen zich nog wel herinneren en was maart 2013. Maar met gemiddeld 2,5 graden was het zeker niet extreem koud. Sinds 1706 verliepen 38 maartmaanden kouder.

Paaseieren eten op 30 cm ijs

Maart 1845 begon bijzonder koud met negen ijsdagen op rij. Dat is veel meer dan een normale winter telt tegenwoordig! Op 1 maart was het in Eelde -19,3 graden en op 6 maart -20,3°C. Daarna werd het iets minder koud en vielen sneeuwbuien. De ergste kou moest nog komen. Tussen 12 en 17 maart bleef het opnieuw vriezen en werd het ’s nachts extreem koud. Van 12 tot en met 16 maart vroor het streng met op 13 en 14 maart een minimum van -13,3 graden in Zwanenburg. In Zwartsluis koelde het beide nachten af tot -19,0 graden. Dit was niet de koudste plek van het land, in de stad Groningen werd op 14 maart -20,7 graden gemeten (deze waarde werd op 4 maart 2005 in Marknesse geëvenaard). Inmiddels is deze waarde voor weerstation Eelde herleid naar -22,0 graden, het landelijk kouderecord van maart in ruim drie eeuwen. In de nacht naar 13 maart noteert Eelde -20,3 graden. In totaal vroor het in het noordoosten dus 4 nachten zeer streng met minima ver onder -15 graden.

Overdag steeg de temperatuur in Zwanenburg naar -9,4 graden en -10,0 in de binnenstad van Groningen (herleid naar -10,2 graden voor weerstation Eelde). Daarbij stond er een bijtende noordoostenwind, 6 Bft. De gevoelstemperatuur lag tussen -20 en -25 graden! Daarna was de ergste kou uit de lucht, maar bleef het kwakkelen. De hoogste temperatuur van de maand was 7,3 graden. Pasen viel in 1845 opvallend vroeg, namelijk op 23 maart. Het ijs op de meren en rivieren was maar liefst 30 cm dik. Daardoor kon men paaseieren eten op het ijs.

Met paard en wagen over de rivier

Tot eind maart kon nog gemakkelijk over de rivieren worden gereden met paard en wagen. Maart 1845 werd voorafgegaan door een extreem koude december- en februarimaand. Het koudegetal kwam in Midden-Nederland uit op 270 punten, waarvan 103 in maart. We spreken dan van een zeer koude winter. Een strenge winter begint bij 300 punten. Ter vergelijking: maart 2013 haalde in De Bilt bijna 8 punten en de afgelopen vorstperiode in februari jongstleden 34 punten.

Met al dat ijs is het niet gek dat ook het voorjaar bitterkoud verliep. April was een normale maand, maar mei was wederom zeer koud (op 7 na koudste ooit). Na een vrij warme juni was de zomer vanaf juli ver te zoeken. Wat dat betreft is ons klimaat flink veranderd en is het bijna niet meer voor te stellen hoe koud het een paar eeuwen geleden kon zijn in ons land.

Bronnen: KNMI, Jan Buisman, Weergegevens, Wintergek en Meteolink.