Rijp: hoe zat het ook alweer?

De laatste tijd krijgen we er steeds vaker een glimp van: de winter nadert en het is te voelen. En te zien. Nog niet overal is het tot vorst gekomen, maar de eerste winterse plaatjes stromen de laatste tijd al bij ons binnen. Het hoeft niet per se te sneeuwen om in een wit sprookje wakker te worden. Je hebt van die ochtenden waarbij ineens alles is bedekt met die bekende witte aanslag. Rijp.

Als je wil weten hoe rijp ontstaat, moet je weten dat water verschillende vormen aan kan nemen, afhankelijk van de temperatuur. Je hebt waterdamp, dat is water in gasvorm. De vloeibare vorm kennen we natuurlijk goed. En dan heb je nog de vaste vorm: ijs.

Waterdamp

Rijpvorming begint bij waterdamp, die zich in de lucht om ons heen bevindt. De ene keer is de lucht vochtiger dan de andere. In het algemeen geldt: hoe warmer de lucht is, hoe meer waterdamp erin past. Daar merk je in principe weinig van. Maar als de temperatuur van de lucht daalt, bereik je op enig moment een punt waarop de lucht verzadigd raakt met waterdamp en het overgaat in een andere vorm. Dat kan een overgang naar vloeibare vorm zijn – van waterdamp naar waterdruppeltjes dus. Dat heet condenseren. Nevel en mist zijn daar een voorbeeld van.

Onder nul

Als dan de temperatuur onder nul komt, bijvoorbeeld op een oppervlak waar de druppeltjes tegenaan komen, bevriezen ze. Ze gaan dus nog een keer over in een andere vorm; deze keer de vaste vorm. Dit hebben we de laatste tijd al regelmatig gezien. Als je de afgelopen week al een keer je autoruiten hebt staan krabben, dan is dit hoogstwaarschijnlijk hoe het is ontstaan.

Soms wordt dit effect rijm genoemd. In Nederland niet een heel gangbare term, maar met rijm bedoelen we dus het resultaat van dat proces: waterdamp die condenseert op een koud oppervlak, en vervolgens bevriest. De ijsbloemen die je dan soms op een autoruit of een dakraam aantreft, zijn daar ook een voorbeeld van.  

Rijp

Bij rijp gebeurt er iets anders. Dat ontstaat wanneer waterdamp onder invloed van temperaturen onder het vriespunt direct van de gasfase naar de vaste fase overgaat. De vloeibare fase wordt dus overgeslagen. Het slaat dan als rijp op je auto, het gras, takken, bladeren en andere objecten neer. Rijp is ook ijs, maar dan van een variant die veel makkelijker van je auto te schrapen is. Het is vaak een heel bros laagje. Na een nacht met rijpvorming ziet het er buiten vaak helemaal winters en wit uit.

Ruige rijp

De mooiste, meest sprookjesachtige vorm van rijp is die, die in nachten met temperaturen ruim onder nul en mist ontstaat. De mistdruppeltjes zijn dan meestal nog vloeibaar, maar wel onderkoeld. Zodra ze ergens tegenaan botsen, vriezen ze vast, ook aan elkaar, en ontstaat er soms een uitgebreid kunstwerk van rijp, die heel dik op de bomen of andere objecten kan komen te zitten. Van dichtbij zie je dan allemaal draadjes van rijp die blijven groeien zolang de mist en vorst aanhouden. Dit kan fenomenale plaatjes in de natuur opleveren en komt ook in de Nederlandse winter geregeld voor.

Droge lucht

Je kunt je voorstellen dat wanneer er minder vocht in de lucht zit, je ook veel minder ijsvorming krijgt. Op van die stralende, krakende winterdagen heb je dan ook veel minder last van bevroren of berijpte autoruiten: de lucht is er nu eenmaal te droog voor. Het kan wel zijn dat de lucht aan de binnenkant van je auto nog wel een stuk vochtiger is. Als het dan vriest, kan het dus gebeuren dat je autoruiten aan de binnenkant bevriezen!

Op naar meer kou

Rijp en ruige rijp komt vaker midden in de winter voor. Als het flink koud is, en ook: als het al een tijdje koud is. De voorraad kou moet groot genoeg zijn om waterdamp meteen te laten bevriezen. In sommige weilanden zie je nu al wel regelmatig een rijplaagje. Die grond is inmiddels dus al aardig afgekoeld. Maar op dit moment zie je vaker dat objecten pas in de loop van de nacht bevriezen, en er dus eerst nog een vloeibare fase aan het bevriezen voorafgaat. Dan is het dus een stuk harder werken om het van een autoruit af te krijgen. Dus: hoe kouder, hoe makkelijker, en hoe mooier! Krijg je al een beetje meer zin in de winter?

Liever een video? Amara legt het haarfijn voor je uit: