Valt de Warme Golfstroom op korte termijn stil?

Op de dag dat het IPCC (het klimaatorgaan van de Verenigde Naties) zijn nieuwe klimaatrapport presenteert, is daar een nieuw aandachtspunt bij gekomen. Onze Warme Golfstroom, de drijvende kracht achter het systeem van warme en koude zeestromen dat de warmtehuishouding in de oceanen op peil houdt, begint steeds meer tekenen van onstabiliteit te vertonen. Uit verschillende internationale onderzoeken, die onafhankelijk van elkaar zijn gedaan, blijkt dat kracht ervan in de laatste 1600 jaar niet zo laag heeft gelegen als nu. Een Duitse groep van onderzoekers vreest zelfs dat het moment waarop het systeem helemaal stilvalt mogelijk niet ver meer weg is.

The Day After Tomorrow

Het stilvallen van de Warme Golfstroom vormde in 2004 de basis voor de rampenfilm ‘The Day After Tomorrow’ die toen in de internationale filmzalen een grote hit was. Je zag er een sterk geromantiseerde variant in van de mogelijke gevolgen van zo’n gebeurtenis, variërend van het onder water lopen van New York tot het ontstaan van superstormen met in het oog ervan het afdalen van ijskoude stratosferische lucht die het water in een handomdraai deed bevriezen.

Zo’n vaart zal het allemaal niet meteen lopen als de Golfstroom inderdaad stil zou vallen, maar niettemin zouden de gevolgen van zo’n gebeurtenis zeer drastisch kunnen uitpakken. Zo moet dan wel degelijk rekening worden gehouden met een flinke zeespiegelstijging in het oosten van de Verenigde Staten, zouden het westen van Afrika en India met langdurige droogten rekening moeten gaan houden en zou het wegvallen van het systeem van golfstromen ook grote gevolgen hebben voor het klimaat in het Amazonegebied en dat in Antarctica. Voor Europa zou het wegvallen van de Golfstroom betekenen dat de winters stukken kouder zouden kunnen worden.

Golfstroom blijkt al onstabiel te zijn geworden

De Duitse wetenschappers, die onlangs ontdekten dat de Warme Golfstroom al zo onstabiel blijkt te zijn geworden, schrokken zelf van hun bevindingen. Hoewel de warmtehuishouding van de oceanen altijd in de belangstelling is blijven staan, is de urgentie van het probleem aan behoorlijke golfbewegingen onderhevig geweest. Stond het rond de film ‘The Day After Tomorrow’ in 2004 nog volop op de agenda, daarna was het gevoel een tijdje dat het systeem, hoewel het overduidelijk aan natuurlijke schommelingen onderhevig was, de belangrijkste gevolgen van klimaatverandering, zoals het smelten van de ijskap op Groenland, wel zou kunnen doorstaan.

Het probleem zit hem in wat er met de Warme Golfstroom op de noordelijke Atlantische Oceaan gebeurt. Deze warme zeestroom transporteert warm zeewater vanuit de Golf van Mexico langs de Amerikaanse en Canadese oostkust in de richting van Groenland en IJsland. Een aftakking ervan komt uiteindelijk ook in onze Noordzee terecht. De Warme Golfstroom is er mede de oorzaak van dat het klimaat in de West-Europa, zeker in de winters, zoveel warmer is dan het klimaat op vergelijkbare breedten in Noord-Amerika. Ook zorgt de zeestroom ervoor dat het noordelijke deel van de oceaan bij IJsland en in het zeegebied richting Spitsbergen en het westen van Nova Zembla ook gedurende de wintermaanden vrijwel ijsvrij blijft, zelfs gedurende de poolnacht.

Het gehele systeem kan stilvallen

Het warme, zoutrijke water zakt – eenmaal in de buurt van Groenland en IJsland aangekomen – omdat het daar zwaarder is dan het minder warme en zoutrijke water waarin het zich bevindt, naar beneden en komt dieper in zee terecht. Vanaf dat moment stroomt het als een koude, onderzeese stroom weer naar het zuiden terug. Dit systeem houdt een veel groter, wereldomvattend systeem van warme en koude zeestromen op gang. Een systeem dat essentieel is voor de warmtehuishouding en daarom voor het grootschalige klimaat. Valt de Warme Golfstroom als belangrijkste drijver van dit wereldomvattende systeem weg, dan kan het geheel helemaal stilvallen.

Bedreigingen voor de Warme Golfstroom zijn het smelten van de ijskap op Groenland, dat koud en zoet water in de Atlantische Oceaan brengt. Ook de toenemende regenval op het noordelijke deel van het Noordelijk Halfrond speelt een rol, maar dan via de rivieren. Het zoute water uit de Warme Golfstroom verdunt hierdoor en er kan een moment komen dat het niet meer wegzakt. Dan zou de golfstroom stilvallen en daarmee mogelijk ook het gehele wereldwijde systeem.

Klimaatverandering blijkt veroorzaker onstabiliteit

Omdat al lange tijd met deze mogelijkheid rekening wordt gehouden, is in de loop van de tijd een systeem opgezet waarmee de gedragingen van de Warme Golfstroom nauwgezet gevolgd kunnen worden. Uit de metingen van de laatste tientallen jaren blijkt dat de kracht ervan nogal fluctueert, soms met tientallen procenten. Eerst werd gedacht dat dit natuurlijke processen waren, maar het onlangs verschenen onderzoek van de Duitse wetenschappers laat nu zien dat die waargenomen onstabiliteit in de Golfstroom helemaal door de voortschrijdende klimaatverandering wordt veroorzaakt. Andere onderzoekers vonden daarbij uit de Golfstroom nu qua kracht op het laagste punt in minstens 1600 jaar tijd terecht is gekomen.

Of en wanneer precies de Warme Golfstroom stilvalt, is onderwerp van verhitte discussies. Daar waar sommige onderzoekers het over wellicht al de komende 20 jaar hebben, zijn anderen er nog steeds niet van overtuigd dat het ook echt kan gebeuren. In het nieuwe klimaatrapport van het IPCC, dat vanochtend om 10 uur verschijnt, komt de laatste stand van zaken rond de Warme Golfstroom hopelijk ook naar voren. Verder zal het rapport zijn licht laten schijnen over alle andere thema’s die in het kader van klimaatverandering nu zo hoog op de agenda staan. Het vat de vele duizenden klimaatonderzoeken samen die de laatste 7 jaar, sinds de verschijning van het vorig rapport, zijn uitgevoerd en vormt de basis voor het toekomstige klimaatbeleid van heel veel landen.