Zo hangt het extreme weer van nu wereldwijd met elkaar samen

Het weer beheerst het nieuws deze zomer, misschien nog wel meer dan in andere jaren. Hoeveel beelden hebben we al wel niet gezien vanuit het westen van de VS en Canada, waar hitte en droogte het beeld beheersen en waar temperaturen op een manier hebben uitgehaald die zelfs de meest doorgewinterde klimaatvolgers versteld deed staan Inmiddels zijn de enorme natuurbranden erbij gekomen, die op tientallen plaatsen en dan vaak vrijwel oncontroleerbaar woeden.

Watersnood was wereldnieuws

Op ons deel van de aardbol was het de watersnood in delen van Duitsland, België en in ons eigen Zuid-Limburg die wereldnieuws werd. Extreme regenval leidde in de rivieren tot een hoogwatergolf die voor zomerbegrippen ongekend was, grote schade aanrichtte en vooral in Duitsland en België ook veel slachtoffers maakte. In Nederland werd vooral het Geuldal getroffen waar het hoge water voor (volgende de laatste schattingen) meer dan een half miljard euro schade aanrichtte.

Verder valt in Europa de hitte op die het zuidoosten, oosten en noord(oost)en van het continent al vele weken in de greep heeft. Daar waar de Balkanlanden nu een hittegolf over zich heen zien komen, is de zomer in Finland en in Scandinavië tot nu toe zo warm geweest dat de gemiddelde temperaturen er plaatselijk 5 graden boven normaal liggen. Het water van de Oostzee is hier en daar al 8 graden warmer dan normaal in deze fase van de zomer.

Natuurbranden in Siberië

Ga je nog verder naar het oosten dan vallen in het oosten van Siberië de natuurbranden op die in die regio door warmte en droogte worden veroorzaakt. Net als in de Verenigde Staten en in het westen van Canada is de lucht er vaak gevuld met rook, rook die met de westelijke wind uiteindelijk ook boven Noord-Amerika terechtkomt en daar samengaat met de rook van de branden die op dat continent woeden. Een deel van die rook is de afgelopen twee weken over de Oceaan getrokken en zelfs boven Europa terechtgekomen. Ook in Nederland was hij een aantal dagen te zien. De lucht werd dagenlang nauwelijks blauw door de rook die hoog in de lucht werd meegevoerd.

Waar komen al die extremen vandaan en hangen ze met elkaar samen? Het antwoord op die vraag is simpel: ja, ze hangen met elkaar samen. De straalstroom is de boosdoener en vooral het feit dat de golven erin al maandenlang niet meer van hun plaats komen. De straalstroom is een band met hoge windsnelheden in de hogere delen van de atmosfeer die zich op de grens bevindt van koude lucht in het noorden en warme lucht in het zuiden. Feitelijk geeft de straalstroom ook aan de grond de grens tussen beide luchtsoorten aan. Lig je aan de noordkant ervan, dan zal het weer ook in de zomer relatief koel zijn. Kom je aan de zuidkant terecht, dan wordt het veel warmer.

Net zoals in een echte rivier zitten er ook in de straalstroom bochten. De plaats waar die bochten terechtkomen, wordt door een breed scala aan factoren bepaald. Soms liggen ze (even) stil, maar meestal verplaatsen ze zich en zit er dus beweging in. In het weer betekent dit dat je een afwisseling hebt tussen perioden waarin het mooi is met veel zon en even geen regen (als een hogedrukgebied voorbij komt) en wisselvalliger en dynamischer weer (als een lagedrukgebied passeert).

Bochten in de straalstroom bewegen niet

Dit jaar is er iets bijzonders aan de hand, want nu liggen de belangrijkste bochten in de straalstroom boven het Noordelijk Halfrond vrijwel voortdurend stil. Een zijn er dus gebieden die erg lange tijd met eenzelfde weerbeeld te maken hebben. Daar waar dit weerbeeld tot extreme situaties aanleiding geeft, zoals in de VS, Canada, Noordwest-Europa en het oosten van Siberië, kunnen die extremen dan ook nog extremer uitpakken. En dat zit hem dan in de duur van het optreden ervan.

Twee van de belangrijkste golven in de straalstroom liggen vrijwel vast en het zijn deze golven die het patroon in de andere gebieden op het Noordelijk Halfrond ook domineren. De plekken waar het vast ligt, bevinden zich boven de Grote Oceaan, ten westen van de VS en Canada en boven onze Atlantische Oceaan, in het zeegebied tussen de Azoren en Groenland. In beide gevallen is het veel warmere dan normale zeewater er de oorzaak van. Het wekt op die plaatsen de vorming van een hogedrukgebied op dat de straalstroom ver naar het noorden duwt. Een stukje verderop komt die straalstroom dan weer naar het zuiden en zo ontstaat een golvend patroon dat zich in de gebieden verderop naar het oosten in een goed voorspelbaar patroon doorzet.

Extremen houden lang aan

Zo houdt het hogedrukgebied voor de westkust van Noord-Amerika het in het westen van de VS en Canada warm en droog en is het hogedrukgebied op de Atlantische Oceaan er de oorzaak van dat zich boven Noordwest-Europa in de hogere delen van de atmosfeer steeds een bel met relatief koude lucht weet te handhaven die vanuit het noorden elke keer weer wordt aangevuld. Aan de grond ontstaan hieronder stroringen die in onze omgeving elke keer buien veroorzaken.

In het oosten van Europa is de wind vaak zuidelijk met steeds weer de aanvoer van warme lucht die uiteindelijk boven Scandinavië terechtkomt. Het midden van Rusland is met noordelijke winden dan weer koeler en wisselvalliger terwijl zuidelijke winden het verder naar het oosten juist erg warm en droog laten zijn. En dan is het rondje alweer bijna rond. Zo komen we op het Noordelijk Halfrond dus een aantal gebieden tegen waar het weer al maandenlang vastzit, met alle gevolgen van dien.

Doorbreken orkanen het patroon?

De grote vraag is nu wanneer dit patroon, dat met enkele korte onderbrekingen al vanaf grofweg vorig jaar december standhoudt, wordt doorbroken. Omdat zowel het zeewater van de Grote Oceaan als dat van de Atlantische Oceaan voorlopig warmer dan normaal lijkt te blijven, hoeven we vanuit die hoek weinig impulsen voor verandering te verwachten. Mogelijk kunnen orkanen in de Atlantische sector later dit seizoen nog wat betekenen. Hoewel het seizoen zeer actief startte, zitten we nu alweer een tijdje in een erg rustige periode. En ook vandaag is op de kaarten van het Hurricane Center in Miami geen enkele activiteit zichtbaar. Dit wil echter niet zeggen dat het zo rustig blijft. Het zeewater is erg warm en later in de augustusmaand gaat het zeker borrelen.

Totdat het zover is, lijkt in de grootschalige weerssituatie op het Noordelijk Halfrond maar weinig te veranderen en zullen we het hier van incidenteel mooie dagen moeten hebben, zoals begin volgende week en eigenlijk ook al een beetje in het weekend. Dan komt de zon wel tevoorschijn.