Zuidpool ziet koudste winterhalfjaar sinds het begin van de metingen
Terwijl in de rest van de wereld het ene na het andere warmterecord aan diggelen wordt geschoten, is er op de zuidpool sprake van een opvallend record. Afgelopen winterhalfjaar was er namelijk de koudste sinds het begin van de metingen. Tijdens het 'dark season', dat in Antarctica loopt van april tot september, werd op het Zuidpoolstation Amundsen-Scott een gemiddelde temperatuur van -61,1 graden gemeten, zo meldden onder andere Livescience en The Washington Post.Volgens de klimatologie journalist Stefano Di Battista lag de gemiddelde temperatuur daarmee maar liefst 2,2 graden onder de referentie van de klimaatperiode 1981-2010 en zelfs 2,5 graden onder de referentieperiode 1991-2020. Dat is een grote afwijking voor een periode van 6 maanden. Het vorige record werd bereikt in 1976. Toen was de gemiddelde wintertemperatuur -60,6 graden.
Naast dit record, eindigden ook nog eens alle vier de maanden van juni tot en met september met een gemiddelde temperatuur onder de -60 graden Celsius. Dit gebeurde slechts 3x eerder, namelijk in 1971, 1975 en 1978. In de wintermaanden juni, juli en augustus lag de gemiddelde temperatuur met -62,9 graden 3,5 graden onder het gemiddelde van 1981-2010. Alleen in 2004 was het kouder.
Sterke poolwervel oorzaak extreme kou
De poolwervel, ook wel bekend als de polar vortex, is een soort rivier van hoge windsnelheden in de stratosfeer, die in de winter het poolgebied omcirkelt. Een sterke poolwervel jaagt de straalstroom in de troposfeer weer aan. Die straalstroom ligt in zo'n geval strakker om de zuidpool heen en is bovendien sterker dan normaal. Omdat de straalstroom een soort scheidslijn is tussen koude en warme lucht, betekent zo'n strakke, sterke straalstroom dat de kou 'gevangen' zit in het poolgebied en relatief warme lucht het continent niet echt kan bereiken.
Of de poolwervel sterk of zwak is, hangt af van meerdere factoren. Een van die factoren is een cyclus die bekend staat als de Southern Annular Mode (SAM). Afgelopen maanden was die cyclus in de positieve fase wat mede leidde tot een zeer sterke poolwervel. Hierdoor lag de straalstroom strak om het poolgebied wat op zijn beurt weer leidde tot een ijskoud antarctisch continent - nog meer dan dat normaal al het geval is.
Scherpe daling in oppervlakte zeeijs
De zeer koude winter ging niet geheel verrassend gepaard met een groot zeeijsoppervlak. De grootte van het zeeijsoppervlak lag voortdurend bovengemiddeld en was in augustus zelfs even de op 4 na grootste voor die specifieke datum sinds het begin van de satellietmetingen. Op 1 september bereikte het zeeijs zijn maximale oppervlak. Na september volgde echter een scherpe daling in de hoeveelheid zeeijs en begin oktober lag de hoeveelheid zeeijs al 600.000 vierkante kilometer lager dan aan het begin van september. Normaal wordt de piek in zeeijsoppervlak pas bereikt begin oktober. Inmiddels ligt het de hoeveelheid antarctisch zeeijs ver benedengemiddeld.
Groot contrast met de rest van de wereld
Opvallend is het contrast tussen Antarctica en de rest van de wereld. Antarctica is vrijwel de enige plek op de wereld die in de zuidpool-winter te koud was. Op alle andere breedtegraden was de gemiddelde temperatuur (ver) bovengemiddeld. Dit wordt mooi gevisualiseerd in de afbeelding in de tweet hieronder. In deze grafiek is de gemiddelde temperatuur per breedtegraad te zien. Op de x-as staat dus de breedtegraad, waar -90 de zuidpool is, 0 de evenaar en 90 de noordpool. Op de y-as staat de temperatuur. Antarctica is een felle, koude uitschieter in een bovengemiddeld warme wereld.
