De apocalyptische uitbarsting van Mont Peleé op Martinique
Het gebeurde tijdens de in Nederland koudste meimaand ooit in 1902. Terwijl ons land zich in een eindeloze periode met noordwestelijke winden bevond, waarin de gemiddelde temperaturen in de eerste drie weken van de maand nauwelijks boven 10 graden uitkwamen en steeds weer buien vielen, werd het Franse eiland Martinique, onderdeel van de Antillen, door een apocalyptische vulkaanuitbarsting getroffen. De zwaarste explosie van de vulkaan speelde zich op 8 mei 1902 af, morgen precies 120 jaar geleden. De stad Saint-Pierre, die onder de vulkaan lag, werd geheel verwoest. Er vielen 30.000 doden. Het was één van de zwaarste vulkaanuitbarstingen uit de moderne geschiedenis.Martinique is een onderdeel van de ring van vulkanische eilanden in de Caribische Zee, waar ook Saba en St.-Eustatius deel van uitmaken. De ruim 1300 meter hoge vulkaan Mont Peleé, die zich aan de noordkant van het eiland bevindt, werd op 23 april 1902 voor het eerst actief. Nabij de top speelden zich toen enkele explosies af waarbij gloeiend hete stoom vrijkwam. In de dagen daarna nam de activiteit verder toe en kwam ook steeds meer as vrij, die door de oostelijke passaatwinden in de gebieden ten westen van de vulkaan terechtkwam. Soms kwam er zoveel as vrij dat in de aswolk bliksems te zien waren.
Pikkedonker
Een eerste van die aswolken, die soms zo dik waren dat het er pikkedonker in was, bereikte op 3 mei Saint-Pierre, dat op 10 kilometer afstand aan de zuidkant van de vulkaan lag. De eerste bewoners besloten het gebied te verlaten en trokken van de vulkaan naar de stad. In de middag van 5 mei stortte een modderlawine langs de zuidwestelijke flank van de berg omlaag, richting zee. Zo’n 150 mensen raakten onder de modder bedolven en kwamen om. Op zee veroorzaakte de lawine 3 tsunami’s die zich langs de kust van het eiland verplaatsten en daar grote schade aanrichtten, aan huizen en boten. In de daaropvolgende nacht gingen de explosies door en kwam voor het eerst ook magma naar boven.
Vroeg in de ochtend van 8 mei was het even wat rustiger, daarna ging het helemaal mis. Vanaf een schip net voor de kust was goed te zien wat er gebeurde. Nadat de vulkaan even tot rust leek te zijn gekomen, scheurde de berg aan de bovenkant open. Een dikke, zwarte wolk schoot horizontaal uit de berg. Een tweede wolk schoot langs de berg omhoog, waarbij onder druk van de explosie een enorme paddenstoelwolk ontstond. In een straal van ongeveer 80 kilometer rond de vulkaan werd het opnieuw pikdonker. Latere berekeningen lieten zien dat beide wolken met 160 kilometer per uur uit de berg kwamen.
Gloedwolk
De horizontale wolk kwam al vrij snel in aanraking met de grond en baande zich langs de vulkaanhelling een weg naar beneden, richting Saint-Pierre. De wolk bestond uit een mengsel van stoom, vulkanische gassen en stof. In de wolk liepen de temperaturen tot boven 1075 graden op. Minder dan een minuut later bereikte de gloedwolk Saint-Pierre en bedekte de hele stad. Alles wat kon branden, vatte vlam. Een vuurstorm ging door de stad en vernietigde alles wat op zij weg kwam. De bewoners hadden geen kans. Het schip, waar vandaan de explosie te zien was, zonk met man en muis. Nadat de gloedwolk over de stad was getrokken, volgde een storm, nu richting de vulkaan. Daarbij ontstond razendsnel een wolkbreuk die een half uur duurde en veel modder en as naar beneden bracht.
Volgens ooggetuigen explodeerde de vulkaan zonder enige vorm van waarschuwing vooraf. Het was alsof de berg in stukken werd gescheurd. Ze zagen de stad voor zich verdwijnen. Het gebied dat met de pyroklastische wolk te maken kreeg, had een grootte van 21 vierkante kilometer. Er woonden op dat moment 28.000 mensen in de stad, maar er waren er meer doordat veel mensen, die dichterbij de vulkaan woonden, vanwege de grote activiteit ervan in de weken ervoor naar de stad waren gevlucht. Slechts twee van hen overleefden de ramp, zo was het verhaal eerst; een man die in een slecht geventileerde, ondergrondse, betonnen politiecel zat en een andere man, die in één van de uithoeken van de stad woonde. Later bleek dat meer mensen de stad hadden weten te ontvluchten. Zonder uitzondering hadden ze tijdens de uitbarsting zeer ernstige brandwonden opgelopen.
Nieuwe erupties
Later in 1902 volgden nieuwe erupties. Op 20 mei vielen 2000 doden, vaak reddingswerkers die in het gebied actief waren. De uitbarsting die dag was vrijwel een kopie van de eerdere uitbarsting op 8 mei. Op 30 augustus verplaatste een pyroklastische stroom zich van de vulkaan naar het oosten. Diverse andere dorpen werden hierdoor bedolven, waarbij opnieuw meer dan 1000 mensen om het leven kwamen. In de krater bouwde zich een vulkanische kegel op, die soms 15 meter per dag hoger werd. In de eerste maanden van 1903 werd deze zuil onstabiel om in maart weer helemaal in te storten. Daarna hield de onrustige fase van de vulkaan nog tot in 1905 aan, waarna Mont Peleé eindelijk tot rust kwam.
Hierna was de vulkaan rustig tot 1929, waarna nieuwe explosies volgden die tot in het najaar van 1932 aanhielden. Van recentere datum is de toegenomen seismische activiteit onder de vulkaan sinds 2019. In 2020 is de alarmfase dan ook van groen naar geel verhoogd. Tot een echte uitbarsting is het sindsdien nog niet gekomen, maar de vulkaan wordt voortdurend in de gaten gehouden. Dat geldt trouwens ook voor de vulkanen die zich op de Nederlandse eilanden Saba en St.-Eustatius bevinden. Hier is het KNMI verantwoordelijk voor het toezicht. Bij geen van deze twee Nederlandse vulkanen wordt overigens activiteit waargenomen.
