De Etna: doodgewoon rondlopen op een buitengewone vulkaan

Tijdens de meest recente grotere uitbarsting, in februari van dit jaar, werd de lava maar liefst 8 kilometer de lucht in gespuugd. Drie lavastromen kwamen naar beneden en trokken een spoor van enkele honderden meters. De zuidoostelijke krater, die een diameter van een paar honderd meter heeft, stortte gedeeltelijk in. Dat is allemaal nog peanuts vergeleken met eerdere uitbarstingen. En toch kun je er vrolijk rondwandelen.

Woestenij

Alleen al met dit in je achterhoofd is dat een bizarre ervaring. Een week geleden stond ik zelf op de flanken van deze gigantische borrelende berg. Op de lagere delen vind je nog een paar bomen of wat grasachtige begroeiing, maar kom je iets hoger, dan dool je door een ruwe woestenij van zwartgrijs gesteente. Het is dat de maan zichtbaar aan de hemel stond, want dit is inderdaad wat je je voorstelt bij het woord ‘maanlandschap’.

De stenen zijn broos en breekbaar, en verrassend licht. In sommige brokken zie je nog een bubbelend patroon: ooit was dit vloeibaar, en ik vind dat een krankzinnige gedachte. De hitte die dat veroorzaakt is niet voor te stellen, maar de bewijzen lagen voor mijn neus. Ook kom ik regelmatig grote gaten en spleten in de ondergrond tegen, of sta ik plotseling aan de rand van een (kleinere) krater. Je krijgt bijna het gevoel dat de grond elk moment onder je vandaan kan zakken. De enorme rookpluim die onophoudelijk van de top van de berg komt, versterkt het idee dat er hier nog van alles gaande is onder de grond.

Overal kieren en gaten. In de verte een stadje in het dal.

Pretpark

Terwijl ik steeds meer ontzag voor de berg krijg, is het een nogal vreemde gewaarwording om hier een compleet skigebied aan te treffen. Zodra het dreigende, brokkelige zwart door een lieflijke witte deken bedekt wordt, brengen diverse liften je vrolijk hoog op de berg, waarna je onbekommerd over de opgedroogde lavastromen naar beneden kunt zwieren.

Het skigebiedje begint bij de vlakte Piano Provenzana, aan de noordkant van de Etna. Langs de lange, kronkelende weg naar boven tref je nauwelijks huizen aan, wat ik logisch vond. Een enkele hut of wat vakantieoorden daargelaten. Maar als je boven bent, zie je pas hoe toeristisch het hier moet zijn in het hoogseizoen. Drie grote parkeerplaatsen, een flink informatiecentrum met touroperators, een paar rijen met kleine huisjes met barretjes en souvenirwinkels, en voor de minder voorbereide bezoeker; verhuur van wandelschoenen en dikke jassen (echt waar).

Een paar van de huisjes zijn nog open als ik er ben: voor de Sicilianen is het nu ‘winter’. Aan het weer ligt het niet, dat is stralend en zomers, maar ook hier is dat in deze tijd ongewoon. Het is ook bijzonder rustig. Ik kom één halfvol tourbusje tegen en de andere wandelaars zijn op een hand te tellen. Toch moet het hier af en toe een soort pretpark zijn, bovenop de grootste vulkaan van Europa.

Steden en dorpen

Ook aan de voet van de Etna lijkt het leven te verlopen als bij elke willekeurige andere berg. Het ligt er vol met stadjes. In het noorden Randazzo (11.000 inwoners), aan de oostkant liggen vele dorpjes zoals het ski-oord Lingualossa (5000 inwoners), en in het zuidoosten, tegen de berg aan en bovendien aan de kant van de meest verse actieve krater, vind je Catania: met 340.000 inwoners de tweede stad van Sicilië, en in grootte vergelijkbaar met Utrecht. Is het niet wat vreemd om zo pal onder een zeer actieve vulkaan te gaan wonen?

Uiteraard zijn er voordelen aan een vulkanisch gebied, zoals de zeer vruchtbare grond en de werkgelegenheid die een toeristisch hoogtepunt oplevert. Toch zijn er in de zeer recente geschiedenis al veelvuldig uitbarstingen geweest die de nodige gevaren, schade en ook slachtoffers hebben veroorzaakt. In 2021 alleen al zijn ruim 50 uitbarstingen geregistreerd. Vooral de aardbevingen die erbij horen, hebben Catania en de omliggende dorpen al veelvuldig getroffen. Ingestorte huizen, dikke aswolken, onbegaanbare wegen en nu en dan gewonden; het gebeurt om de haverklap.

Toch staat de Etna bekend als een soort ‘Grote Vriendelijke Reus’. Sicilië is al sinds de oudheid bewoond en al die tijd heeft de Etna ‘slechts’ 77 dodelijke slachtoffers geëist. Voor zover bekend waren dat allemaal mensen die de vulkaan bezochten en dus in gevaarlijke zones kwamen. Lavastromen komen vaak voor, maar die verplaatsen zich erg langzaam en moeten natuurlijk van grote hoogte komen (meer dan 3300 meter). Het kan weken duren voor de dorpen bereikt worden, als het al zo ver komt. Toch is dat niet ondenkbaar; tijdens een grote uitbarsting in 1669 werden meerdere dorpen verwoest en kwam de lava door de stadsmuren van Catania heen.

Schouders ophalen

As, gerommel, aardbevingen; het lijkt erop dat de omwonenden er wel aan gewend zijn. Het leven in het oosten van Sicilië is een leven samen met een vulkaan. Tegenwoordig wordt de Etna ontzettend goed in de gaten gehouden, en inmiddels kunnen we uitbarstingen heel goed aan zien komen. Van de rookpluim is allang niemand meer onder de indruk; al helemaal niet zo veel als ik.

Anders was dat op het Eolische eilandje met de toepasselijke naam Vulcano. Ook hier kan je een vulkaan bezoeken, vele malen kleiner dan de gigantische Etna. Binnen een uurtje sta je op de kraterrand en word je bedwelmd door de indringende rotte-eierenlucht. De dampende, zwavelgele ‘fumaroles’ liggen er voor je neus. Enkele weken geleden vertrokken de eilandbewoners massaal naar het puntje van het eiland, omdat de stank zo erg was en de concentratie van giftige gassen gevaarlijk werd. Dan halen ze hun schouders op, laden wat spullen in en gaan ze verder met hun leven, vertelde een gids.

Rookpluimen uit de krater van Vulcano

Vriendelijke reus of niet; ontzagwekkend is de Etna in elk geval. Alles in het landschap is het bewijs van onvoorstelbare natuurkrachten. De roemruchte geschiedenis van de berg krijgt ook nu nog telkens nieuwe hoofstukken. Op 2500 meter vertellen borden me dat ik niet hoger mag zonder gids. De borden zijn omgevallen. Ik besluit het advies te volgen. Laat ik maar niet in het volgende hoofdstuk voorkomen.