De paddenstoelentijd breekt weer aan

Het herfstachtige weer van komend weekend zal misschien wat rauw op je dak vallen. Toch vinden veel mensen de herfst een prachtig seizoen. De verkleurende bomen, weer eens lekker onder een dekentje kruipen, of: op paddenstoelenjacht. Dat zal de komende tijd weer ruimschoots kunnen lukken. De herfst biedt namelijk precies alle ingrediënten waar paddenstoelen van houden. En opportunistisch als ze zijn, zullen de paddenstoelen binnenkort weer in groten getale uit de grond schieten.

Draden en vruchten

Een paddenstoel is niet zo maar een los organisme dat op een dag besluit te gaan groeien. Het is slechts een onderdeel van een organisme. Een schimmel, om precies te zijn. Het is dus geen plant, zoals veel mensen wel weten. Die schimmels zijn er het hele jaar door. Complete netwerken van schimmeldraden lopen door de grond. Ook in veel bomen zitten ze verstopt. Daar zien wij vrijwel niets van.

Wat we wel zien, is de ‘vrucht’ van dat hele dradennetwerk – de paddenstoel – die zich ontwikkelt als de omstandigheden goed zijn. Je kunt het vergelijken met een boom, maar dan eentje waarvan we alleen de appels kunnen zien. Of en wanneer die paddenstoel opkomt, is afhankelijk van de beschikbaarheid van voeding, water, en de juiste temperatuur. En laten al die ingrediënten nou precies in de herfst samenkomen.

Voeding in overvloed

Schimmels leven van organisch materiaal: takken, bladeren, naalden, en ga zo maar door. Daardoor hebben ze ook een belangrijke rol in de natuur. Meer dan 90% van de afbraak van organische reststoffen gebeurt door schimmels. Zonder schimmels zou een bos in zijn eigen afval verstikt raken. Ook brengen schimmels dit materiaal zo weer terug in de voedselkringloop in het bos. Want er zijn allerlei soorten dieren die paddenstoelen eten.

In de herfst verandert het weer snel. De dagen worden korter, het is minder warm, het regent en waait vaker en harder. Al die dingen zorgen ervoor dat de blaadjes van de bomen vallen en de natuur een beetje afsterft. En dat betekent dat er plotseling heel veel voeding is voor de schimmels in de grond. Deze tijd van overvloed is dus de beste tijd van het jaar om hun ‘vruchten’ te laten groeien, die uiteindelijk voor voortplanting zorgen. Dan schiet er een paddenstoel uit de grond.

Supersnelle cellen

De ene dag zie je nog niks, de volgende dag kan er al een joekel van een paddenstoel staan. Hoe kan dat zo snel? Dat heeft te maken met de manier waarop paddenstoelen groeien. Dat gaat niet zoals bij planten via celdeling, maar door ‘celstrekking’. De cellen in een schimmel zuigen zich helemaal vol met het water dat in de herfst vaak in overvloed beschikbaar is. Dat gaat supersnel. Een jonge paddenstoel bestaat dus uit ongeveer evenveel cellen als een compleet volgroeide. Bij planten en dieren heeft een volwassen exemplaar vele malen meer cellen dan een ‘jonkie’.

Andere seizoenen

Toch zie je ook wel eens paddenstoelen in de lente of de zomer, bijvoorbeeld tijdens een relatief koele en natte periode. Onze zomers kunnen per slot van rekening ook wel eens flink nat zijn. Ondanks dat er in theorie voldoende water beschikbaar is, gedijen paddenstoelen in de zomer toch minder goed. Te veel zonneschijn, te hoge temperaturen en vooral droogte, daar kunnen ze slecht tegen. Bovendien is de voedselvoorraad in de herfst nu eenmaal vele malen beter. Van kou houdt bijna geen enkele paddenstoelensoort, dus bij echt winterweer zie je ze vrijwel nooit.

Wratsporig keutelschijfje

Er zijn natuurlijk duizenden soorten paddenstoelen in allerlei soorten en maten. De vliegenzwam kennen we allemaal wel, de inktzwam ook, en er zijn er vast meer die je vaker hebt gezien maar waarvan de namen al een stuk ingewikkelder worden. In Nederland komen ruim 5000 verschillende soorten voor, met soms ook wel heel poëtische namen. Wat te denken van de kleverige knolamaniet, het schakelspoortrilkorstje, de bittere zompzwam, het buikig schoorsteentje, het worstnetwatje of het wratsporig keutelschijfje? De lijst van bizarre namen is eindeloos, en veel van deze soorten zijn nogal zeldzaam. Maar mocht je wel eens een nieuwe soort willen ontdekken, dan heb je binnenkort uitgebreid de gelegenheid om op zoek te gaan.

Eten of niet?

En dan de vraag die ook heel wat mensen bezighoudt: welke kun je nou eten, en welke niet? Er groeien ook in Nederland allerlei eetbare paddenstoelen. Maar nog veel meer soorten zijn hartstikke giftig, dodelijk zelfs ook. En dan is het ook nog eens zo dat eetbare en heel giftige soorten soms heel erg op elkaar lijken. Ga dus vooral niet zomaar aan het proeven. Verdiep je er extreem goed in, raadpleeg een expert, of liever: laat ze gewoon staan. Op veel plekken is het plukken van paddenstoelen ook niet toegestaan. Toch maar even naar een winkel. Of: kweek ze zelf! Dat is minder ingewikkeld dan je misschien denkt.