Elfstedentocht: het komt nog zelden tot Elfstedenkoorts

Op 4 januari is het precies 25 jaar geleden dat er in Nederland voor het laatst een Elfstedentocht werd gehouden. In meerdere verhalen op deze site staan we vandaag en morgen stil bij dit unieke fenomeen, dat niet alleen binnen onze grenzen, maar ook ver daarbuiten bekendheid geniet. Vandaag een verhaal over de fascinatie van Nederland voor de Elfstedentocht én een terugblik op de barre en mythische tocht van 1963. Morgen antwoord op de vraag of hij ooit nog komt?

Er is in Nederland maar weinig dat de gemoederen zo in beweging kan brengen als de Elfstedentocht. Hele volksstammen zijn bijkans bevangen door de magie van dit evenement. Waarom eigenlijk? Omdat hij zo weinig wordt gehouden? Omdat het evenement zo groots is, zo’n magisch feest? Of heeft het te maken met onze fascinatie voor schaatsen die nog altijd enorm is?

Nederland houdt niet van winter, wel van winterweer

Nederlanders houden niet zo van de winter als seizoen. Veel mensen kijken vanaf 1 december alweer naar de lente uit. Nederlanders houden wel van winterweer. Het hoeft maar iets te sneeuwen, of we komen massaal naar buiten. Januari 2021 was daar een mooi voorbeeld van. Toen het op de 17e ’s avonds begon te sneeuwen en op veel plaatsen een laagje van 1 a 2 centimeter viel, kwamen velen zelfs in het donker nog even naar buiten om hun kans waar te nemen. Het was de eerste sneeuw in 2 jaar tijd. Die wilden ze zich niet laten ontnemen. Hoe mooi was het dan ook dat er later in de winter in februari nog een prachtige winterweek met ijs en sneeuw achteraan kwam.

Sneeuw, vorst en ijs doen iets met Nederland, een plat land waarin water zo’n grote rol speelt. Het wit van de sneeuw dat het land, de huizen en de bomen kleurt, brengt een tijdelijke decorverandering met zich mee waar veel mensen gek op zijn. Vooral als de sneeuw een paar dagen blijft liggen, bij temperaturen voldoende onder nul en in de zon onder een blauwe hemel, is het plaatje perfect en gaan we allemaal naar buiten. Om te wandelen, sneeuwpoppen te bouwen, te sleeën en als het even kan ook sneeuwballen te gooien.

Bijna iedereen wil wel het ijs op

Zet de vorst door en komt er ijs, dan kriebelt het nog veel meer. De eerste waaghalzen schaatsen al op een ijslaag van maar een paar centimeter dik, maar naarmate er meer bijkomt, volgen er meer. Bijna iedereen heeft ergens wel een paar schaatsen liggen. Heb je die niet, dan nog ga je naar het ijs. Al is het maar om even te kijken. IJs maakt plekken toegankelijk waar je normaal niet komt. Bijna overal mag je schaatsen. Dat is in Nederland fantastisch geregeld. Ja, het levert een stroom aan ongelukjes op, waardoor mensen naar de eerste hulp moeten. Maar dat nemen we voor lief. Als het om schaatsen gaat, dan is er in Nederland nu eenmaal heel veel mogelijk.

Glijden over het ijs, de wind langs je oren. Het zingen, het kraken, het gekras van de schaatsen. De ondergaande zon staat aan een blauwe hemel. Een paar windveren zijn er, die het geheel nog van enige tekening voorzien. Na afloop trek je voldaan je schoenen weer aan en praat nog wat na met anderen die hetzelfde doen. Er hangen nog enkele mensen bij de Koek en Zopie, het wordt alweer koud. Het zijn rituelen die we lang kunnen volhouden. Want als het kan, dan moet het.

Elfstedenkoorts

Houdt de vorst nog langer aan, dan komt onvermijdelijk de Elfstedenkoorts. Ook dit jaar hebben we bij Weer.nl alweer veel vragen over een eventuele Elfstedentocht gehad, vooral toen het er nog naar uitzag dat we ons voor een koude winter konden opmaken. Nu is dat beeld vervaagd.

Voor de laatste episode van Elfstedenkoorts moeten we terug naar de winter van 2012. Na een zacht verlopen eerste helft, keerden eind januari de kansen. De vorst viel in en zette, met de februarimaand eenmaal op de kalender, goed door. Ook in Friesland kwam een mooie ijsvloer te liggen. Aan het einde van de eerste week kwam er, met nóg een week van stevige vorst in het vooruitzicht en een oplopende Elfstedenkoorts, echter een kink in de kabel.

Die sneeuw moest van het ijs

Lag er tot op dat moment nog geen sneeuw (een gunstige situatie voor de aangroei van een fraaie ijsvloer), aan het einde van die eerste week boorde zich een kleine storing dwars door het bij ons heersende hogedrukgebied heen. Het begon te sneeuwen. Vooral in Friesland viel veel, hier en daar wel tussen 10 en 15 centimeter. En hoewel de sneeuw luchtig was, kwam hij wel op het groeiende ijs terecht. In verband met de heersende Elfstedenkoorts was dat een bittere pil. Meer en meer mensen raakten in rep en roer, er ontstond een landelijke discussie over hoe nu verder. Linksom of rechtsom, die sneeuw moest van het ijs. Velen boden zich als vrijwilliger aan.

Een uniek weekend volgde. Met man en macht werd op die delen van het Elfstedenparcours waar dat kon sneeuwgeruimd, vaak onder leiding van de rayonhoofden. Om de kans op een Elfstedentocht, mocht die zich inderdaad aandienen, levend te houden. Bij het zien van de beelden van al die sneeuw ruimende mensen raakten anderen niet zelden emotioneel. Het was een prachtig en uniek beeld. Het was precies dat wat de Elfstedentocht bij veel Nederlanders losmaakt.

De rayonhoofden kwamen bijeen

Het parcours werd sneeuwvrij gemaakt, het ijs groeide. En als het niet voor de Elfstedenrijders was, dan voor al die andere schaatsers, die er nog dagenlang van zouden kunnen genieten. Ook die week was er een persconferentie. De rayonhoofden kwamen bijeen. Hun gezichten stonden ernstig, ze waren zich van hun verantwoordelijke taak bewust. Een enkeling bromde al wat in de microfoon en gaf aan dat er nog veel moest gebeuren en dat er zeker niet nu een tocht zou komen.

Toch keek Nederland massaal toe, toen voorzitter Wiebe Wieling in de persruimte op zijn plaats achter de tafel plaatsnam. ‘Beste mensen, ik heb geen goed nieuws’, waren zijn eerste woorden. En iedereen wist al genoeg. Hier en daar werd een traan gelaten. In de dagen daarna was het prachtig weer, groeide het ijs verder en werd massaal geschaatst. Maar tot een ijsvloer, geschikt voor een Elfstedentocht, kwam het niet. Na nog een fenomenaal schaatsweekeinde aan het einde van week 2, volgde op maandag de dooi en spatte ook de laatste hoop op die ene tocht uiteen.

Morgen antwoord op die ene vraag

Dit is inmiddels bijna 10 jaar geleden. Sindsdien hebben we in Nederland nog wel winterweer gehad en is er in januari 2013 en dus in februari 2021 nog wel een lichte Elfstedenverhoging geweest, maar is het tot de spreekwoordelijke koorts nooit meer gekomen. Morgen zullen we, in een tweede verhaal over de Elfstedentochten, laten zien wat er aan weer en kou nodig is om het echt tot een Elfstedentocht te laten komen. En beantwoorden we die ene nog openstaande vraag: komt het er nog een keer van? En voor diegenen onder 30 jaar die graag willen weten wat een Elfstedentocht zo magisch maakt: kijk morgen naar de integrale herhaling van de tocht uit 1997 op NPO1.