Grote sneeuwbedekking laat Europa afkoelen

Zoals gebruikelijk begon de uitbreiding van het sneeuwdek in november serieuze vormen aan te nemen Noord-Europa. Oost- en zelfs delen van Centraal-Europa deden al snel mee. Inmiddels bevindt vrijwel heel Scandinavië zich in de sneeuw, en op veel plekken in het hoge noorden van Europa ligt al een laag van tientallen centimeter. Ook het oosten van Europa en de Baltische staten doen al goed mee, evenals het Alpengebied en zelfs meerdere gebieden in Duitsland. De komende week gaat dat sneeuwdek alleen maar verder uitbreiden.

Kou dankzij noordelijke hogedruk, zuidelijke straalstroom

Vanaf grofweg eind november koelde het in Noord-Europa al flink af, onder een sterk hogedrukgebied boven Scandinavië. Met de lange nachten daar kon het aan de grond al snel stevig gaan vriezen. Verder liep de relatief koude lucht met een oostelijke wind de rest van Europa binnen.

De afgelopen week zijn de weerkaarten iets getransformeerd. Het huidige relatief koude en sneeuwrijke weer boven Europa hangt samen met een hogedrukgebied boven de Noordelijke Atlantische Oceaan, in de omgeving van Groenland en IJsland. De straalstroom, een sterke stroming op zo'n 10 km hoogte en tevens de scheidslijn tussen warme en koude lucht, wordt gedwongen een zuidelijke route te nemen. Boven Europa bevindt zich een trog, een gebied met relatief lage druk en een koude luchtmassa. In een groot deel van Europa staat een noordoostelijke wind waarmee die koude lucht het continent kon uitstromen.

Lagedrukgebieden bezorgen sneeuw

Waar lagedrukgebieden normaliter vaak vanaf de oceaan naar het noorden van Europa trekken en aan de zuidflank daarvan warme lucht meevoeren naar West- en Centraal-Europa, nemen die lagedrukgebieden door die zuidelijke straalstroom nu vaak een pad verder naar het zuiden. Omdat die lagedrukgebieden via het zuiden passeren, blijft een groot deel van Europa aan de koude kant. Namelijk ten noorden noord van de lagedrukgebieden, waarbij de wind oost tot noordoostelijk is. Eventuele neerslag behorend bij die lagedrukgebieden kan zo grotendeels als sneeuw vallen. De koude bovenlucht, die bovendien aanwezig is, helpt daarbij ook mee.

Ook in de verwachting van de komende week zien we weer veel lagedrukgebieden rondtollen rondom die trog boven (Noord-)Europa. Zo trekt dinsdag een lagedrukgebied via het westen van Frankrijk binnen, om vervolgens via het noorden van Italië richting de Balkan te trekken. Opnieuw valt aan de noordkant ervan sneeuw, waardoor de sneeuwlaag in de Alpen verder toeneemt en ook de zuidelijke helft van Duitsland grotendeels onder een halve tot lokaal twee decimeter sneeuw bedolven wordt. Daarna is de Balkan aan de beurt. Mogelijk pakt ook het zuidoosten van Nederland een beetje sneeuw mee.

Verder trekt er aan het begin van de week een lagedrukgebied vanaf de Balkan via Oost-Europa en de Baltische staten richting Finland, waardoor ook het oosten en noordoosten van Europa veder insneeuwen. In gebieden die toch al veelal onder 10 tot 40 centimeter sneeuw bedekt waren, gaat de sneeuwhoogte op grote schaal naar ruim een halve meter. Tegelijkertijd neemt ook het oppervlak waar sneeuw ligt opnieuw flink toe. En zo ligt in de loop van de week het overgrote deel van Noord-, Centraal-, en Oost-Europa onder de sneeuw. Ook delen van West-Europa doen mee, want in ons eigen land kan het (weliswaar op kleinere schaal) wit worden, evenals bij onze zuiderburen België en Frankrijk. Tenslotte is dan ook (het noorden van) het Verenigd Koninkrijk grotendeels bedekt onder de sneeuw.

Sneeuw zorgt voor extra kou

Uiteraard valt de oorzaak van de sneeuw te vinden in het relatief koude weer met veel lagedrukinvloeden, maar de sneeuw zorgt ook weer voor nóg lagere temperaturen.

Dit heeft twee redenen: in (heldere) nachten koelt het boven een verse, dikke sneeuwlaag extra hard af. Dit komt omdat de luchtige sneeuwlaag een zeer goede isolator is en bodemwarmte de atmosfeer nog maar nauwelijks kan bereiken. De afkoeling in de nachten door het uitstralen van warmte wordt dus niet meer deels gecompenseerd met bodemwarmte, zoals normaal gesproken wel het geval is. Ten tweede warmt het overdag iets minder sterk op in de zon, omdat de sneeuwlaag veel zonlicht weerkaatst en het aardoppervlak daardoor minder straling vasthoudt en dus minder opwarmt. Het effect in de nacht is echter veruit het meest belangrijk.

We zien deze 'productie' van kou ook daadwerkelijk terug in de weersverwachting. Wanneer het opklaart na de passage van deze storingen, koelt het 's nachts een stuk harder af dan daarvoor het geval was. Zo zien we tot halverwege de komende week de nachten in delen van Noord-, Centraal- en Oost-Europa steeds kouder worden. In bijvoorbeeld het noorden van Scandinavië, waar het aan het begin van de week opklaart boven het dikke sneeuwdek, worden temperaturen tot -30 verwacht. In delen van Duitsland en Polen gaat het op steeds grotere schaal (zeer) streng vriezen, zonder dat er noemenswaardige kou naar deze regio getransporteerd wordt. Gedurende de tweede helft van de week worden de nachten, met name in Duitsland, wel wat minder koud, maar dat komt vooral omdat de wind aantrekt en uit het noord(west) en gaat waaien, waardoor lucht vanaf de relatief warme zee over de regio trekt.

Goed nieuws voor vervolg winter bij ons?

Vanzelfsprekend is zo'n grote sneeuwbedekking in onze omgeving gunstig voor de kansen op koud weer bij ons, hoewel de wind nog steeds uit de juiste hoek moet waaien om de kou hier aan te laten komen. Wel is het zo, dat wanneer de wind nu een keer naar het koude oosten of noordoosten draait en er écht koude lucht vanuit Rusland op transport wordt gezet naar onze regionen, deze lucht boven dat sneeuwdek veel kouder blijft dan het geval zou zijn zonder sneeuwdek. En mocht het ook bij ons tot een sneeuwdek komen in de komende week, dan kan het ook in een heldere nacht bij ons zeer koud worden.

Feit is dat het Europese continent er voor wat betreft winterweer een stuk beter bij ligt dan in veel van de eerdere decembermaanden het geval was. Nu is het voor de winterliefhebbers te hopen dat de wind de komende tijd uit de (noord)oosthoek blijft waaien, zodat we dat grote sneeuwdek en de daarbij behorende kou maximaal kunnen benutten.

Of dat ook gaat gebeuren is de grote vraag. De meeste weermodellen opteren voor de week ná de aanstaande week voor een zuidwestelijke stroming, waarmee juist behoorlijk zachte lucht over een groot deel van Europa wordt geblazen. In dat geval zal de kou snel verdwijnen en sneeuwbedekking rap slinken. Het sneeuwdek kan die overname van zachte lucht in dat geval hooguit iets vertragen, maar voorkomen zeker niet. Helemaal zijn de weermodellen er nog niet uit, want een klein deel van de berekeningen gaat voor aanhoudend koud weer en zelfs verscherpende kou. Zolang de zachte lucht het opgebouwde sneeuwdek en de kou niet helemaal verjaagd, ligt winters weer in ieder geval nog op de loer. We houden de weerkaarten de komende dagen dan ook met bovengemiddelde interesse in de gaten richting de kerstperiode.