Katjes en knoppen: klopt dat wel?

Terwijl sommige bomen nog steeds hun laatste blaadjes niet hebben losgelaten, lijken anderen alweer voorzichtig aan de lente te denken. Vorige week kregen we bijvoorbeeld veel foto’s binnen van hazelaars, die alweer volop met verse katjes op de proppen kwamen. Ook in voorgaande winters zagen we dat vaak, met regelmatig opmerkingen erbij als ‘de natuur is helemaal van slag’. Toch is dat niet het hele verhaal.

Hooikoorts met kerst

De hazelaar is een van de vroegst bloeiende soorten in ons land. Het is zelfs vrij gebruikelijk dat in januari, of december, de eerste katjes al in actie komen. Sterker nog, de katjes zitten al tegen het eind van de zomer aan de boom, al zijn ze dan nog (lang) niet rijp. In de herfst groeien ze dan al verder. Tijdens koude periodes, waar de hazelaar overigens heel goed tegen kan, staat de ontwikkeling vrijwel stil. Maar zodra het ook maar even wat zachter wordt, gaat hij weer vrolijk door. Aangezien we juist rond de kerstdagen heel vaak een zachtere periode hebben, zie je dat dus heel vaak in deze tijd van het jaar. Het is ook de reden dat veel mensen last van hooikoorts hebben met kerst. Dat lijkt heel krom, maar als je gevoelig bent voor pollen van de hazelaar, is dat niet zo uitzonderlijk.

De hele ontwikkelingscyclus van de hazelaar heeft sowieso nogal wat om het lijf. Het is een boom / struik die zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen aan dezelfde plant heeft. Maar, om een gezonde voortplanting te garanderen, bloeien die niet tegelijk en kan hij zich niet zelf bevruchten. Eerst groeien de mannelijke katjes – zoals nu – en geven hun pollen af aan de wind. Pas als die zijn uitgebloeid, komen de vrouwelijke bloemen in bloei en die kunnen dan bevrucht worden door het stuifmeel dat inmiddels aanwezig is.

Zo zijn er nog veel meer plantensoorten die zich ruim voor de winter al helemaal voorbereiden op de lente. Heel veel bomen en planten maken al hun nieuwe knoppen al voordat ze hun bladeren laten vallen. Bij de beuk kun je dat bijvoorbeeld heel goed zien. Dat je die knoppen midden in de winter overal ziet, is dus volledig normaal. Juist doordat de blaadjes zijn verdwenen, vallen ze je waarschijnlijk veel meer op.

Planten denken niet

In de late winter of vroege lente komt vervolgens langzaam de sapstroom weer op gang, en zul je ook veranderingen in die knoppen gaan zien. Die voelen de lente weer aankomen. Maar een echte kalender heeft de natuur natuurlijk niet, dus een plant reageert gewoon op de omstandigheden waarin hij zich bevindt. Elke soort heeft zijn eigen, specifieke kenmerken. Ze hebben verschillende voorkeuren voor de temperatuur, zonlicht, vocht etc. De optelsom van dat soort voorkeuren bepaalt ook de tijd waarin ze actief worden.

Vergisbloesem

En ja, dan gaat het ook wel eens ‘mis’. Want feit is natuurlijk wel dat de winters steeds korter worden. Of: dat de herfst steeds langer duurt en de lente steeds eerder begint. Daar reageert de natuur gewoon op. Fruitbomen, die vooral op licht reageren, hebben dat wel eens. In het voorjaar is er ongeveer evenveel daglicht als in het najaar. Als de temperaturen dan in het najaar hoog zijn, gebeurt het wel eens dat de bloesem al weer uitkomt terwijl de peren nog aan de takken hangen. Dat is natuurlijk een gek gezicht. Maar het betekent niet per se dat er niet in de lente weer nieuwe bloesem komt.

Kou was duidelijk

Toch lijkt het een slimme eigenschap, dat de natuur voor een groot deel reageert op de hoeveelheid zonlicht. Die verandert namelijk niet. Elk jaar worden de dagen op dezelfde manier korter, en vervolgens weer langer. Bovendien hebben we deze winter al een goeie koude periode achter de rug, die de winterslaapstand goed heeft bestendigd. Echte, uitlopende vergisplanten zien we nog niet zo veel. En niet alle bomen of planten zullen zich nu, in de donkerste dagen van het jaar, laten foppen door hoge temperaturen alleen.

Niet elk signaal is dus reden tot zorg, want niet alles in de natuur hoort zich volledig koest te houden in de wintermaanden. Katjes zijn in deze tijd best normaal. Madeliefjes kunnen soms best in de winter groeien. Als hier en daar een knop zich vergist, betekent dat nog niet per se dat de hele natuur van slag is. Het herstel- en aanpassingsvermogen van bomen en planten is behoorlijk fenomenaal. De bloemen en planten die de komende tijd misschien wat hard van stapel lopen, zullen in de lente ook wel weer opkomen. Aan de andere kant: als het nu nog steeds -10 graden zou zijn, dan gebeurde dit allemaal niet.

En toch verschuift het

Het wordt nu eenmaal steeds warmer, en wie zien al jaren allerlei dingen die qua timing niet helemaal kloppen in ons perspectief. Wat uiteindelijk de gevolgen zijn, weet niemand nog zeker. Wel zijn er al diverse zorgelijke geluiden over bijvoorbeeld voedselketens die door dit soort verschuivingen in gevaar komen. Bovendien zullen sommige soorten het misschien niet halen, en wellicht komen er nieuwe soorten voor in de plaats. En hoewel we van die bloeiende katjes van nu eigenlijk helemaal niet hoeven te schrikken; er zijn wel degelijk verschuivingen gaande.