Kerst: wij willen wit

Sleebellen, magisch witte landschappen, en sneeuwvlokken die lieflijk naar beneden dwarrelen: bijna alles aan kerst heeft een connectie met sneeuw. In vrijwel elke kerstfilm, kerstreclame of kerstversiering zie je het terug. En niet alleen bij ons. Zelfs in warme landen, waar kerst midden in de zomer valt, zie je dat. Sneeuw is het ultieme ingrediënt voor het ware kerstgevoel.

Meteorologen zoals wij kunnen er dan ook de klok op gelijk zetten: elk jaar, zo in het begin van de herfst, de blaadjes zitten nog aan de bomen, we zijn nog maar net uitgemopperd over hoe vroeg de pepernoten er zijn, popt de vraag op: krijgen we een witte kerst? Het antwoord is meestal een simpele ‘nee’, want in de afgelopen 120 jaar is het maar 8 keer voorgekomen dat we een echte witte kerst hadden volgens de officiële definitie.

De voorwaarden voor een officiële witte kerst – ja hoor, ook hier zijn allerlei vastomlijnde definities voor – zijn vrij streng. Beide kerstdagen moet tijdens de ochtendmeting om 9 uur in De Bilt een gesloten sneeuwdek liggen. Mede daardoor is het in Nederland sinds het begin van de metingen slechts 8 keer tot een officiële witte kerst gekomen, terwijl er veel vaker op één van de kerstdagen sneeuw viel of sneeuw lag. De laatste witte Kerst dateert uit 2010. Toen lag er in een groot deel van het land meer dan 10 cm sneeuw, terwijl er in Limburg lokaal meer dan 40 centimeter (!) lag. Gisteren blikten we nog even terug. Ook een jaar eerder verliep de kerst wit, al slonk het sneeuwdek tijdens de kerstdagen toen rap omdat de temperatuur ruim boven het vriespunt lag.

Eerdere sneeuwrijke kerstdagen

Het sneeuwdek tijdens de witte kerst van 2010 was een van de hoogste sinds het begin van de metingen. Ook was het voor het eerst dat er in twee opvolgende jaren sprake was van een witte Kerst. De laatste witte Kerst voor 2009 dateert uit 1981, verder verliep de kerst volgens de officiële definities wit in 1906, 1938, 1940, 1950 en 1964. In 1981 lag er in het midden van het land 10-20 cm sneeuw en lag er in De Bilt op beide kerstdagen 15 cm, een record. In 1964 werd zware sneeuwval in de kerstnacht gevolgd door strenge vorst en lag er in De Bilt 8 cm. In bijvoorbeeld 2000 was er sprake van een witte kerst in het noorden van het land, met sneeuwhoogtes tot lokaal meer dan 5 centimeter. Dat jaar ging echter niet de boeken in als een witte Kerst, omdat er in De Bilt geen gesloten sneeuwdek lag.

Kerst soms ijskoud

De witte kerst van 1938 ging niet alleen gepaard met een mooie sneeuwlaag van ruim 10 centimeter, het was ook nog eens ijskoud. Zo daalde de temperatuur op Tweede Kerstdag van 1938 naar -15,2 graden in Winterswijk, de koudste kerstdag ooit. De koudste Eerste Kerstdag vond plaats in 1961, toen op weerstation Twenthe een temperatuur van -13,1 werd afgelezen. In De Bilt was het in 1964 het koudst, met ruim -12 graden.

De op een na koudste Tweede Kerstdag werd gemeten in 1962, toen het in Haamstede -14,5 werd. De kerst van 1962 was niet 'officieel wit', maar op Tweede Kerstdag lag er op veel plekken wel een sneeuwdek. In 1961 bleef het overdag ijskoud met zelfs matige vorst. Op 25 december werd het in Eelde niet warmer dan -6,6 graden. Met 12,5 zonuren over beide kerstdagen was het wel de zonnigste ooit.

Vaker zacht tijdens de kerstdagen

Maar het aantal jaren met onvervalst winterweer tijdens kerst is vrij beperkt. Zeker de laatste jaren zagen we vaak temperaturen in de dubbele cijfers. Zo werd het in De Bilt in 2015 op 25 december maar liefst 14 graden en op 26 december zelfs 14,4 graden.

Als we landelijk kijken, was de Tweede Kerstdag van 2015 ook veruit de warmste met als hoogste temperatuur maar liefst 14,9 graden in Ell. De Eerste Kerstdag was landelijk het warmst in 1997 met in Woensdrecht en Oost-Maarland 14,5 graden.

Sinds de laatste witte kerst in 2010 steeg de temperatuur tijdens kerst in De Bilt in maar liefst 4 jaren tot boven de 10 graden op tenminste één kerstdag. Kijken we landelijk, dan was dat in de laatste 10 jaar nog vaker het geval. Winterweer tijdens kerst is dan ook een uitzondering. Vaak is het naast zacht weer ook kletsnat met soms veel wind. Deze eeuw was 2012 de natste Kerst met over beide dagen bijna 20 mm in De Bilt. Een record was dat niet, in 1947 viel maar liefst 42 mm.

2 graden warmer

Als we deze eeuw vergelijken met de vorige eeuw, dan is Kerst alleen maar zachter geworden. De gemiddelde minimumtemperatuur is gestegen van -0,1 graad tot +2,2 graden. De maximumtemperatuur is omhoog gegaan van 5,2 naar 7,1 graden. Opvallend daarbij is dat het deze eeuw iets minder vaak regent. In de vorige eeuw viel in 88% van minstens één van de kerstdagen neerslag (6,6 mm) en deze eeuw is dat in 77% van de kerstedities het geval en valt ook iets minder met 4,6 mm. Het totale aantal zonuren is bijna verdubbeld, van 2,3 in de vorige eeuw tot gemiddeld 4,4 deze eeuw.

Dit jaar weer groen en grijs

Ook de editie van 2022 zal op geen enkele manier winters zijn. De temperaturen liggen opnieuw om en nabij die 10 graden en na een kletsnatte week blijft het ook morgen en overmorgen niet droog. Hoewel het vorig jaar wel redelijk koud was en er zelfs nog een vlok sneeuw naar beneden kwam, lijkt het zachte, regenachtige weer tegenwoordig het échte Hollandse kerstplaatje te zijn.

Sneeuwsfeer

Toch lijkt het elk jaar weer een teleurstelling te zijn, want zonder sneeuw en kou lijkt de kerstsfeer net niet helemaal compleet. Die associatie is nogal diep geworteld. Films, muziek, reclames: alles leunt volledig op de sfeer van warme gevoelens, samenzijn met de familie, en alles is mooi en fijn en gezellig en knus. Uiteraard ligt er daarbij voortdurend een dik pak sneeuw of dwarrelt het op het moment suprême lieflijk naar beneden.

Koude types

En dan is er nog de kerstman. Met zijn dikke jas, verstandige laarzen en warme muts. En of het nu de Noordpool is, of dat ene dorpje in Finland: hij woont op een extreem koude besneeuwde plek. Hij komt niet voor niks met de slee. Ook in andere culturen dat de onze kennen ze dit soort figuren. Of het nu ‘Grootvadertje vorst’ is, de ‘kerstkabouter’ of de ‘kerstjongens’; allemaal komen ze uit koude winterse oorden om ons een beetje warmte te brengen. Die westerse tradities zijn in de koloniale tijd over de hele wereld verspreid. Zodat ook in Afrika nu nog kerstbomen versierd worden en in Brazilië, waar het morgen tegen de 30 graden is, sneeuwpopdecoraties staan.

Het blijft dus vooral bij dromen en hopen op een witte kerst, want zoals altijd trekt het weer zich helemaal niets aan van onze kalender. Sneeuw komt bij ons vaker een stuk later in de winter voor. Een witte kerst in Nederland, daar moet je heel veel geluk voor hebben. Juist ook die geluksfactor, het feit dat het zo zeldzaam is, geeft een witte kerst misschien iets speciaals.

Maar dit jaar dus niet. Desalniettemin wensen wij van weer.nl iedereen hele fijne dagen!