Precies 80 jaar geleden koudste dag ooit in Nederland

In Winterswijk wordt vandaag voor het eerst stilgestaan bij dit unieke record. Om 11 uur wordt bij de schaatsbaan een beeld onthuld door de burgemeester van Winterswijk en een wethouder. Verder is een website in het leven geroepen waarop onder andere informatie is te lezen die door Jordi Huirne van Weer.nl is aangeleverd. Hij zal vandaag ook bij de onthulling van het beeld aanwezig zijn. Verder wordt een bezoek gebracht aan de plaats waar de weerhut stond, waarin het record destijds is gemeten.

Het was al lang koud, die januarimaand van 1942. In de derde, strenge Oorlogswinter op rij was het in Winterswijk vanaf 5 januari al niet boven nul geweest, het midden van Nederland had op 9 januari nog wel even een temperatuur boven nul. In de aanloop naar de koudste dag ooit, probeerde zachte lucht vanuit het zuiden het land binnen te dringen. Zo noteerde Maastricht tussen 24 en 26 januari een aantal keren temperaturen boven nul, terwijl het in de noordelijke helft hard bleef vriezen. Daarbij trokken enkele storingen over het midden en zuiden van het land naar het oosten die een dikke laag sneeuw achterlieten. Op veel plaatsen viel tussen 20 en 40 centimeter.

Wind viel weg

En toen kwam de nacht naar 27 januari. De sneeuwval was even voorbij. Een klein hogedrukgebied trok vanuit het westen het land binnen en zorgde ervoor dat de wind helemaal wegviel. Onder een sterheldere hemel en een ijzig koude bovenlucht, stortte de temperatuur omlaag. In Winterswijk werd met -27,4 graden de laagste temperatuur ooit in Nederland gemeten. Niet uitgesloten moet worden dat het die nacht op plekken waar geen thermometer stond nog harder heeft gevroren. Misschien lokaal wel 30 graden. We zullen het nooit weten.

Er werd volop onder de kou geleden in Nederland. Door brandstofgebrek was er niet meer tegen op te stoken. Veel mensen kropen met jas en al in bed. Pasgeboren baby’s kwamen in een bevroren bedje terecht en liepen vaak meteen al longontsteking op. Mensen deden alles om hun kachels aan het branden te houden. Vaak stond de rook in de huizen. Het was liever de ramen dicht en het beetje warmte dat er nog is binnenhouden, dan frisse en ijskoude lucht van buiten binnenlaten.

Ruzie

Er was sowieso gebrek aan alles. Soms ging het gerucht dat een slagerij wat restjes vlees overhad. Binnen de kortste keren vormde zich dan een lange rij. Onder de wachtenden ontstond geregeld ruzie, er werd gevochten en gescholden. Sommige mensen kregen wat mee, anderen niet.

Rond de koudste dag is er sprake van grote weersoverlast. De sneeuw dompelt het land onder in chaos, zoals gezegd valt hier en daar meer dan 40 centimeter. Omdat lopen of fietsen vrijwel onmogelijk is, nemen veel mensen in de grote steden hun toevlucht tot de tram. Die kunnen de drukte en het gewicht van de passagiers bijna niet aan en gaan steeds meer gebreken vertonen. Soms snijden de wielen zich door de wielkasten heen, zo vol zit de tram. Veel trams komen hierdoor uiteindelijk in de werkplaats terecht om weer opgelapt te worden.

Na de koudste dag wordt het even wat warmer, als zachtere lucht vanuit het zuidwesten het land verovert. Lang duurt dat echter niet, want ook februari blijkt in 1942 een onversneden wintermaand te zijn. Vooral in de eerste en in de derde week is het zelfs ijzig koud. Pas halverwege maart komt er een einde aan de winter. Het ijs begint dan eindelijk te smelten, wat ook weer tragische berichten oplevert van kinderen die verdrinken omdat ze er doorheen zakken.

Latere winters

Na de winter van 1942 is het ook in januari 1945 weer bitterkoud, tijdens de hongerwinter. Daarna volgen winters als 1947, 1956 en 1963, waarin het winterweer opnieuw hard toeslaat. In de modernere tijd laten de jaren 70 (1979, 80 (1985-1987) en 90 (1996 en 1997) nog strenge winters zien, al zijn die al niet meer echt met hun eerdergenoemde voorgangers te vergelijken. Sinds de millenniumwisseling is het er eigenlijk niet meer van gekomen. Toch kregen we nog die bijzondere ochtend op 4 februari 2012, toen het in Lelystad net geen 23 graden vroor. Dat is het nu geldende kouderecord voor deze eeuw.