Spitsbergen: van warmterecord naar Arctische temperaturen en een échte polar low - Blog

Ik heb al eens voor 4 maanden op Spitsbergen gewoond. Dat was van augustus tot en met december 2018, toen ik daar voor mijn studie op exchange was. Sinds ik daar die tijd was, wist ik één ding zeker: ik moest en zou er een keer terugkeren in het voorjaar. Het voorjaar is bij uitstek het seizoen om sneeuwscootertochten te maken: het daglicht keert terug, en het eiland is bedekt met ijs en sneeuw.

De plannen om terug te gaan waren er al eerder, maar door de coronapandemie kon het eerder nog niet zo ver komen. Nu mijn vriendin (Anna) voor ruim een maand voor onderzoek in Spitsbergen was en alle reisrestricties waren verdwenen, kon ik de plek eindelijk weer bezoeken. Werk en studie konden vanaf afstand.

Sneeuwscooteren en naar een ijsgrot

De vrijdag na aankomst was het dan zover. We reden op Anna's sneeuwscooter. Het was voor het eerst in 3,5 jaar dat ik op een sneeuwscooter zat en de 2e keer dat ik überhaupt op een sneeuwscooter reed. Het ziet er een stuk makkelijker uit dan het is: met alle hobbels in het toch al oneven oppervlak is het behoorlijk moeilijk om de scooter precies daar te krijgen waar je wil. Na een paar minuutjes rijden kwam langzaam maar zeker de gewenning en het gevoel van controle, waarna we naar de gletsjer Tellbreen reden. Hier bewonderden we een prachtige ijsgrot.

Dik in de plus: regen brengt de smelt in een stroomversnelling

De week erna was het met het sneeuwscooteren even gedaan. Dagenlang kwam de temperatuur boven nul uit. De positieve temperatuur ging ook nog eens gepaard met bakken met regen, wat een enorme smelt teweeg bracht. Longyearbyen, het hoofdstadje van Spitsbergen, lag erbij alsof het eind mei of juni was - en dat terwijl maart hier gemiddeld genomen de koudste maand is. Alleen de bergtoppen waren nog egaal wit, het dal moest het doen met sneeuwresten en vooral héél veel water.

Op 15 maart werd het hoogtepunt van deze bizar natte periode bereikt werd zelfs een temperatuur van 5,6 graden gemeten. Dit is ruim 17 graden boven de - toch al flink opgewarmde - klimatologische normaal. De rivier die door Longyearbyen trekt, kolkte alsof het hartje zomer was. In de winter staat de rivier op wat bevroren waterresten na normaal gesproken leeg.

Het gebeurt vaker dat zeer zachte lucht Spitsbergen bereikt. Ook in het oude klimaat kwam dit weleens voor. Maar de toenemende frequentie waarmee dit soort dingen gebeuren is toch zorgelijk. Op zowel Spitsbergen als het vlakbij gelegen eilandje Hopen werden warmterecords voor de maartmaand geëvenaard. Het was bijzonder om mee te maken, maar leuk is anders.

Extreme sneeuwstorm tijdens polar low, windstoten van 130 km/uur

Na 4 opeenvolgende dagen met dooi, deed koning winter op donderdag weer zijn intrede, en hoe. Een polar low, een klein lagedrukgebiedje dat ontstaat wanneer ijskoude lucht (vooral ook hoger in de troposfeer) over het relatief warme zeewater trekt, trok in de avond recht over Spitsbergen, met de kern vlak langs Longyearbyen. Een polar low heeft qua structuur iets weg van een tropische cycloon, alleen is het dan wat kleinschaliger en qua windsnelheden en neerslag iets minder extreem. Eerder op de dag waarschuwde het Noors Meteorologisch Instituut al voor sneeuwval in combinatie met veel wind door een polar low.

In de avond begon het inderdaad stevig te sneeuwen, maar aanvankelijk stond er nog nauwelijks wind. Ik keek uit het raam en toen, uit het niets, binnen 1 à 2 minuten tijd, was er geen hand voor ogen meer te zien. De wind en sneeuw gierde door de straten. Het zicht werd beperkt tot slechts enkele meters: een totale white-out.

Ik rende naar buiten om dit te ervaren. Storm heb ik vaker meegemaakt, een sneeuwstorm ook. Maar dit sloeg werkelijk alles en ging al mijn referentiekaders ver te buiten. Ik kan me niet heugen ooit zo'n natuurkracht ervaren te hebben. Tegen de wind in was het haast onmogelijk om te ademen. De sneeuwvlokken kwamen met zo'n enorme snelheid aanvliegen, dat het voelde alsof je met grind bekogeld werd. Op een gegeven moment konden mensen nauwelijks blijven staan. Enorm fascinerend, en op een gegeven moment haast eng. En dit alles is geenzins overdreven. Kijk even mee met de video hierboven om een beeld te krijgen van deze bizarre sneeuwstorm. Vooral vanaf 3:00 zie je hoe extreem de wind was.

Uiteindelijk mat het weerstation Longyearbyen airport een windstoot van 130 km/uur. Op Platåberget, een bergpateau op 460 meter hoogte, direct naast Longyearbyen werd een uurgemiddelde wind van 11 Beaufort gemeten, orkaankracht dus. Dit station mat bovendien een windstoot van 44,5 m/s oftewel 160 km/uur!

Weer op pad

Dankzij deze verse sneeuwval en de ingevallen vorst, waren de condities op veel plekken weer goed genoeg om sneeuwscootertochten te maken. De dag erna gingen we dus direct weer op pad. We reden via Adventdalen en Sassendalen naar het prachtige Tempelfjorden (als je benieuwd bent waar op Spitsbergen al deze plekken precies zijn, check dan deze link). Dit is een stukje Spitsbergen dat je kan herkennen uit verschillende documentaires. Vlak voordat we Longyearbyen weer bereikten, werden we overvallen door een blizzard, nadat de lucht de hele dag vrijwel strakblauw was. Het was moeilijk navigeren op de sneeuwscooter, want je kon geen hand voor ogen meer zien. Bijna verloor ik de persoon voor me uit het oog en de zeer harde windstoten maakte het rijden op de sneeuwscooter tot een hele grote uitdaging. Gelukkig zijn we veilig weer thuisgekomen.

Uitzicht over Isfjorden en ijsbeer?

Aan het begin van de volgende week verscherpte de kou flink, en kregen we te maken met echt Arctische temperaturen. Op het weerstation van Longyearbyen Airport lag de temperatuur continu ver onder de -15 en in Adventdalen, de vallei vlakbij het stadje, lag de temperatuur continue rond en 's nachts ruim onder de -20, met in de nacht naar vrijdag de laagst gemeten temperatuur van -27,2.

Afgelopen woensdag was het opnieuw tijd voor een trip en reden we dan ook in temperaturen onder de -20 naar een heuvel bij Elveneset aan de kust. Door kanalisering van de wind door de valleien en katabatische winden van de vele gletsjers, stond er af en toe een stevige wind. De gevoelstemperatuur moet op sommige plekken dan ook zeker onder de -30 geweest zijn. We waren goed ingepakt met 4 lagen kleding onder het sneeuwscooterpak, maar de meesten van ons ontkwamen niet aan een paar koude handen of voeten, zeker niet omdat er ook foto's gemaakt moesten worden!

Op de heuvel langs de kust hadden we een prachtig uitzicht over het grote Isfjorden en haar zijfjorden. Er vormde zich langs de kustrand op een paar kilometer afstand weer wat zee-ijs waarop ik pardoes een wit puntje spotte dat leek te bewegen. Een rendier kan het niet geweest zijn, want die lopen niet op het ijs en hebben een andere kleur. Een zeehond is donkerder. Een berg van sneeuw of ijs beweegt niet. De anderen bevestigden wat ik zag en we waren 95% zeker dat het ijsbeer was, maar precies vandaag hadden we geen camera en verrekijker bij ons, dus de bevestiging bleef uit.

Arctische zeerook en zeer lokale lake-effect snow

De dag erna gingen we nog eens op pad. Ditmaal gingen we een keer de andere kant op, namelijk in de richting van Barentszburg naar Colesbukta. Omhoog reden we door het prachtige Todalen. In Colesbukta zagen we wat zeehonden, maar wat we ook zagen was Arctische zeerook en zeer lokale sneeuwval: lake effect snow.

Arctische zeerook ontstaan wanneer ijskoude lucht uitstroomt over het relatief warme water. Het water verdampt in de droge, koude lucht, maar omdat de lucht zo koud is en weinig vocht kan bevatten, raakt het ook meteen weer verzadigd. Hierdoor condenseert de waterdamp in de lucht direct weer. Deze mistpluimen bewegen zich voort met de wind en doen zich aan als rookpluimen, vandaar de naam.

Lake effect snow is eigenlijk een beetje hetzelfde, maar dan op grotere schaal. De ijskoude lucht beweegt in de lengte over het het relatief warme Isfjorden. Het water verdampt, komt hoger in de atmosfeer in de koudere lucht terecht en condenseert weer, waarin wolken zich vormen. Als de zeevlakte waarover de koude lucht stroomt maar groot genoeg is, kunnend de wolken dik genoeg worden voor neerslag. Dit zagen we nu dus gebeuren en dit was een bizar gezicht. Een dunne en niet eens zo hoge, uitsneeuwende wolkenstraat boven het fjord, in een verder strakblauwe lucht. Spitsbergen is zeker voor de meteoroloog een ongekend fascinerende plek.

Droom wordt werkelijkheid: rijden op het zee-ijs langs de oostkust van Spitsbergen

De allervetste trip moest toen nog komen. En gisteren was het dan zo ver. In 2018 toen ik hier was bedacht ik al; ooit moet en zal ik met een sneeuwscooter naar de oostkust rijden om het zee-ijs te bewonderen. Met een groep trokken we met alle nodige bepakking richting de oostkust. Na een tocht van 3 uur met meerdere stops kwamen we uit in Mohnbukta. We reden opnieuw door Adventdalen, Sassendalen en van daaruit over verschillende gletsjers verder naar de oostkust.

Bovenop de gletsjers was het adembenemend mooi, ik heb nog nooit zo veel 'wit' gezien in mijn leven. Prachtige bergtoppen vol met sneeuw en ijs en gletsjers van enorme omvang. Eenmaal aangekomen bij Mohnbukta reden we verder over het zee-ijs. Vanaf daar konden we de gletsjers, die uitmonden in de zee, van de andere kant bewonderen. Een muur van wit en blauw ijs, prachtig en indrukwekkend. We hadden een kleine wegwerp-barbecue meegebracht waarop we onze lunch bereidden. Stel het je voor: barbecueën op het zeeijs, een eindeloos aandoende ijsvlakte.

We hebben de omgeving een paar uur lang bewonderd, alvorens we terugreden naar Longyearbyen. Op de terugweg stopten we nog even op de top van Klauva, een berg met een top op 665 meter hoogte die boven de rest van de gletsjer uitsteekt. Vanuit hier was het uitzicht nóg een fractie bijzonderder. Het zijn beelden die ik voor de rest van mijn leven niet meer zal vergeten. Geniet mee van de beelden in de laatste foto's hieronder.