Vrieskoujagers hebben deze hoogzomer beet: vorst in duinpannen tijdens Hondsdagen!

Die vorst is een unicum, want tussen 20 juli en 21 augustus (de Hondsdagen) is in Nederland nooit eerder vorst vastgesteld. Overigens gelden de metingen van Bliek en Holvoet, hoewel ze met nauwkeurige apparatuur zijn gedaan, niet als officieel. Ook in diverse andere duinpannen vroor het vanochtend op een hoogte 10 centimeter.

‘Yes! We hebben beet!’ De ontlading bij vrieskoujager Pieter Bliek was vanochtend groot toen bleek dat het de afgelopen nacht in meerdere van ‘zijn’ duinpannen had gevroren. Al meer dan een jaar zijn hij en zijn maat Karel Holvoet in de weer om te laten zien hoe bijzonder de microklimaatjes in duinpannen kunnen zijn. Ze meten op meer dan 25 plaatsen in West- en Noordwest-Nederland en op enkele Waddeneilanden. Vorst tijdens de Hondsdagen, de periode waarin in Nederland nog nooit officieel vorst is vastgesteld, was de hoofdprijs. En die is de afgelopen nacht dan eindelijk behaald.

Bijzonder klimaat

Op de bodem van duinpannen heerst een heel bijzonder klimaat, vooral als er geen wind is en de lucht helder. Overdag kan het er op de zandige bodem heel warm worden, in de nachten juist heel koud. Omdat zand tijdens helder weer sterk uitstraalt, koelt de bodem in hoog tempo af. De koude lucht erboven verzamelt zich dan in de duinpannen en daar kan het opmerkelijk koud worden. We hebben er de afgelopen maanden op Weer.nl al vaak over bericht. De hoofdprijs, vorst tijdens de Hondsdagen, liet echter nog op zich wachten. Maar die is sinds afgelopen nacht dus ook binnen.

‘Gisteravond had ik er nog een hard hoofd in of het wel zou gaan vriezen’, zegt Bliek vanochtend. ‘Er waaide rond 20:30 uur nog een straf windje en er dreven ook nog behoorlijk wat wolkenvelden over. Maar rond 21:30 uur viel de wind ineens helemaal weg en ook de hoge bewolking loste op, onder invloed van het hogedrukgebied. De bewolking verder naar het noorden op de Noordzee werd tegengehouden en dus kregen we in de nacht eindelijk de ideale omstandigheden om de lucht in de duinpannen ver te laten afkoelen’. 

Santpoort

Het ging dan ook snel. Rond 02:00 uur was het op 10 centimeter hoogte in de duinpan bij Santpoort nog maar +1,68 graden. Deze duinpan koelde op dat moment het sterkste af omdat hij middenin de Kennemerduinen ligt, enkele kilometers van zee. Er was toch een licht briesje van zee waardoor de duinpannen in de zeereep dichterbij zee minder snel afkoelden.

Even voor 05:00 uur was de temperatuur in de duinpan van Santpoort tot +0,20 graden gedaald, in de Schoorlse duinen was het toen nog een fractie warmer. Dat laatste station haalde Santpoort kort daarna in. Daar werd om 05:02 uur op 10 centimeter een temperatuur van -0,05 graden gemeten; de eerste vorst! Pieter Bliek zag dat live gebeuren En de temperatuur had nog de tijd om verder te dalen. Rond 05.56 uur uur was het er -0,46 graden, de laagste temperatuur van de nacht. Op anderhalve meter hoogte werd het niet kouder dan +1,66 graden. De thermometer in de duinpan bij Santpoort kwam op 10 centimeter hoogte tot -0,29 graden als laagste waarde en +0,54 graden op anderhalve meter.

Ook op andere locaties kwam op een hoogte van 10 centimeter tot vorst, zoals in Bergen-ondiep (-0,2 graden) en Bergen-diep (-0,1 graden). Hier wordt in weerhutjes op 10 centimeter hoogte gemeten en deze thermometers moeten nog geijkt worden. Wat dat betreft, is het hier nog even de vraag of het echt gevroren heeft. Op aanwijzing van een boswachter zijn kortgeleden nog twee extra thermometers geplaatst op locaties die Bol-1 en Bol-2 heten. Hier wordt in omgekeerde plastic bekertjes gemeten. Dit betekent dat de werkelijke temperatuur ongeveer een halve graad hoger is dan gemeten. Op Bol-1 daalde de temperatuur tot -1,0 graden, op Bol-2 tot -0,8 graden. Hier heeft het 0,4 tot 0,5 graden gevroren en ook dit zou dus de koudste duinpan van Nederland kunnen zijn geweest. Op beide locaties lagen de temperaturen gedurende ongeveer 3 uur beneden het vriespunt.

‘Geen oog dichtgedaan’

‘Ik heb vannacht bijna geen oog dichtgedaan’, zegt Bliek. ‘Ik lag steeds maar te woelen in mijn bed, totdat mijn vrouw me eruit stuurde. Ze werd dol van mijn gewoel. Telkens weer keek ik op de windkaart en op de satelliet om te zien of er toch geen bewolking aankwam. Dat gebeurde gelukkig niet. De lucht bleef kraakhelder met fonkelende sterren. Het was een ware thriller. Alle omstandigheden waren ideaal. En toch was er heel veel voor nodig. Pas vlak voor zonsopkomst lukte het dan eindelijk. Een zuchtje wind of een klein wolkenveld had roet in het eten kunnen gooien. Dan was het allemaal voor niks geweest’.

In Nederland heeft het tussen 20 juli en 21 augustus nog nooit ergens gevroren. Wat dat betreft is de vorst van vandaag dus uniek. Ook al zijn het geen officiële metingen, in meerdere duinpannen is nu dus wel – tijdens de Hondsdagen en met behoorlijk nauwkeurige apparatuur – vorst vastgesteld.

Ook op anderhalve meter onofficiële records

De laagste temperatuur die tijdens de Hondsdagen officieel ooit op 10 centimeter hoogte is gemeten, bedroeg op 10 augustus 2016 in Twente precies 0,0 graden. De laagste waarde op 1,5 meter tijdens de Hondsdagen was +1,6 graden, op 26 juli 1929 in het Drentse Wijster. Meerdere duinpannen kwamen vanochtend ver onder de 1 graad uit, waarvan de duinpan bij Santpoort het koudste was met een minimumtemperatuur van +0,54 graden. Ook dat is dus een onofficieel record voor Nederland. De laagst gemeten temperaturen op de officiële Nederlandse weerstations bedroeg de afgelopen nacht 6,0 graden in Eelde op anderhalve meter en 2,0 graden (ook Eelde) op 10 centimeter.