Wat is er de komende dagen nodig voor zwaar onweer?

De belangrijkste ingrediënten voor de vorming van zwaar onweer in het zomerhalfjaar zijn warmte (voor de energie die de buienwolken nodig hebben), vocht en als het een beetje meezit ook veel wind in de hogere delen van de atmosfeer. Laten we die verschillende onderdelen voor de komende dagen eens langslopen en zien wat eruit komt.

Energie

Omdat de temperaturen in elk geval nog vandaag en morgen, maar in het oosten ook nog op vrijdag behoorlijk stijgen, is er aan energie voor eventuele buien in de atmosfeer in principe geen gebrek. Wolken ontstaan in stijgende luchtkolommen. Hoe harder de lucht in zo’n kolom omhoog gaat, hoe zwaarder een bui kan worden.

Het mooist vanuit het perspectief van de bui is het als de warmte, die zich aan het aardoppervlak ophoopt, niet meteen naar boven verdwijnt, maar eerst een tijdje wordt tegengehouden. Een warme luchtlaag, op enige hoogte boven het aardoppervlak, kan dit verzorgen. In hogedrukgebieden heb je, door dalende luchtbewegingen, vaak zo’n warme laag op 1 tot 2 kilometer hoogte.

Vandaag is die warme laag er duidelijk. Hij is zelfs zo sterk dat buienwolken vanmiddag alleen in het uiterste oosten en zuidoosten een kans maken. Breken ze er daar doorheen, dan kunnen het meteen wel stevige buien zijn, zoals we eerder al hebben benoemd. De komende nacht, morgenmiddag en ook vrijdag worden de buien bij hun ontstaan een handje geholpen door storingen die over Nederland naar het noordoosten trekken.

Vocht in de lucht

Daarmee komen we bij het tweede ingrediënt terecht dat bij de vorming van onweersbuien een belangrijke rol speelt: vocht in de lucht. Om de buienwolken te laten ontstaan, waarmee de onweersbuien gepaard gaan en die zoveel water zich meedragen, is in de lucht een flinke hoeveelheid vocht nodig: water in zijn gasfase, oftewel waterdamp.

Aan vocht is er vooral morgen en vrijdag geen gebrek, vandaag is het nog een beetje schrapen voor de potentiële buien. Dat heeft ook met de droogte van dit moment te maken. De bodems in Nederland bevatten relatief weinig vocht. Wel is er natuurlijk water in de buurt, maar wind om vocht daar vandaan het land op te krijgen ontbreekt nog. De storingen van later in de komende nacht, morgenmiddag en vrijdagmiddag brengen wel hun eigen vocht mee. Dan kan regionaal potentieel ook flink wat regen vallen.

Wind, hoog in de lucht

De opbouw van onweerswolken gaat het beste als het op grotere hoogte flink waait. Een harde wind in de wolkentoppen heeft hetzelfde effect als een harde wind boven de schoorsteen. Die wind genereert ‘trek’ en de stijgende lucht profiteert daarvan en gaat nog harder stijgen. In het weer is het wat dat betreft simpel: hoe harder een luchtkolom stijgt, des te extremer zijn de weersverschijnselen die zo’n stijgende luchtkolom teweeg kan brenger. En des te zwaarder wordt dus het onweer.

Valt het vandaag, omdat we in de bovenlucht onder een rug van hogedruk liggen, nog mee met de wind op hoogte, morgen en vrijdag neemt die wind duidelijk toe. Dat gebeurt onder invloed van een lagedrukgebied op de Oceaan dat langzaam dichterbij komt. Dankzij die wind hoog in de lucht ontstaan de buien van komende nacht, morgenmiddag en vrijdag veel makkelijker en kunnen dus ook zwaarder uitpakken dan die van vanmiddag.

Het fenomeen, waarbij de wind met de hoogte sterker wordt en soms ook van richting verandert, is in de meteorologie een factor waarmee je, zeker bij de vorming van buien goed rekening moet houden. Het wordt windschering en maakt dat de buienwolken snel groeien en onder bijzondere omstandigheden om hun as kunnen gaan draaien. Zodra dat het geval is, mag je bij die buien van supercells spreken, het zwaarste type buien op aarde. Het is precies dit type buien waar tornadojagers naar zoeken als ze naar de VS gaan om tornado's te bekijken. In Nederland lijken we ze de komende dagen niet te krijgen.

Het spoorboekje

Nu we dit allemaal weten, kunnen we voor vandaag en de komende dagen weer een spoorboekje maken. Vandaag overdag is het op de meeste plaatsen droog. Net als gisteren hangt boven het zuidwesten een gebied met bewolking dat langzaam het land in trekt, in het oosten schijnt eerst de zon volop. Vanmiddag krijgen we overal een afwisseling van zon en stapelwolken en kan vooral in het zuidoosten en oosten van het land een enkele van die stapelwolken tot een eerste, fikse regen- of onweersbui uitgroeien. Het zijn er niet veel en met de activiteit van het onweer lijkt het nog mee te vallen. De zwakke wind wordt in het westen westelijk en is in het oosten veranderlijk en de temperaturen lopen vanmiddag uiteen van 20 tot 23 graden in het noordwesten tot lokaal 29 graden in het zuidoosten.

Vanavond trekken de buien naar Duitsland weg. Daarna zijn er opklaringen. Het koelt daarbij vannacht op de koudste plaatsen tot 13 graden af. In de tweede helft van de nacht dringt vanuit het zuidwesten een eerste storing vooral de westelijke helft van het land binnen. Op die storing bevinden zich forse regen- en onweersbuien. Plaatselijk kan het in de vroege ochtend dan ook even flink tekeer gaan. De onweersactiviteit lijkt behoorlijk te zijn en er kunnen windvlagen met snelheden tot 60 kilometer per uur voorkomen. Het oosten van het land lijkt op dat moment nog buiten schot te blijven. Aan het begin van de ochtend trekken de zwaarste buien naar het noorden weg en breekt de zon af en toe door.

In het oosten opnieuw onweer

Daarmee zijn we er nog niet. Omdat we ons nog steeds in de warme lucht bevinden, lopen de temperaturen opnieuw snel op. Na een ochtend met een afwisseling van wolken en zon ontstaan in de middag, en nu vooral boven de oostelijke helft van het land, nieuwe regen- en onweersbuien en ook die kunnen regionaal flink uitpakken. Er is kans op windvlagen tussen 75 en 100 kilometer per uur en er kan in korte tijd tot tussen 15 en 30 millimeter regen vallen. Hier is het de vraag of de grootste activiteit van de buien, zoals wel vaker gebeurt, niet net over de grens in Duitsland zit. Dat zullen we moeten afwachten. Voor de buien uit waait een niet al te sterke wind uit west tot zuidwest en komt het kwik in de middag uit op 20 graden op de stranden tot 27 graden, plaatselijk in het oosten van het land.

Drie stappen

De operatie afkoeling, die zich de komende dagen afspeelt, verloopt uiteindelijk dus in drie stappen, want ook vrijdag komt nog een storing onze kant op. Opnieuw is het vooral de ochtend waarin de zon zich af en toe kan laten zien. Dan ook lopen de temperaturen vrij snel op om tussen 17 graden in het uiterste westen en nog 23 of 24 graden in het uiterste oosten uit te komen. Later neemt de bewolking toe, als vanuit het zuiden een actieve storing op ons land afkomt, met wederom fikse regen- en onweersbuien.

Zoals de (springerige) weerkaarten er nu bij liggen, lijkt het erop dat het zwaartepunt van die buien over het zuidoosten en oosten van het land naar het noordoosten trekt. Het westen en noordwesten zouden het op die manier droog kunnen houden, maar deze verwachting is erg gevoelig voor detailverschillen. Op plekken waar de buien echt overkomen, kan zo tussen 10 en 20 millimeter en lokaal misschien nog wel meer vallen. Hoe actief het onweer zelf is, blijft nog even de vraag. Dat hangt er onder meer vanaf hoe warm het voor de buien uit kan worden. Lopen de temperaturen niet meer zover op, dan zou de storing ook als een actief gebied met langer aanhoudende regen kunnen passeren. Het zou, als er flink wat neerslag valt, wel een (in elk geval tijdelijke) verzachting van de droogte kunnen opleveren.