Hoeveel hitte kunnen we nog aan?

Meer dan 61.000 mensen in Europa zijn vorig jaar gestorven als gevolg van de uitzonderlijk hete zomer. Dat is een van de uitkomsten van een maandag in het tijdschrift Nature Medicine gepubliceerde studie. De onderzoekers van het Barcelona Institute for Global Health en het Franse gezondheidsonderzoeksinstituut INSERM schatten dat 61.672 sterfgevallen verband hielden met de hitte tussen 30 mei en 4 september vorig jaar.

45 graden en meer

Extreem hete zomers zijn inmiddels bijna gangbaar in Europa. Wat er nu in de kaarten te zien is, is bijna angstaanjagend. Van Portugal en Spanje in het westen tot en met Griekenland en Turkije in het oosten worden de komende dagen extreem hoge temperaturen van deels boven 45 graden verwacht. Op de hotspot van Europa, Sicilië, houden ze op de warmste plek zelfs rekening met een temperatuurrecord, van 49 graden. Wat daar ook nog eens bij komt, is dat het ook ’s nachts te weinig afkoelt. In sommige delen van Spanje komt de minimumtemperatuur niet eens onder de 30 graden. Slapen wordt dan ook een heel moeilijk verhaal.

Met nu al tienduizenden slachtoffers per jaar, rijst de vraag: hoe lang kan het menselijk lichaam dit nog aan? Als onze lichaamstemperatuur ongeveer 37 graden moet zijn, hoe kun je dan nog koel blijven als de buitentemperatuur ver daarboven ligt?

Zweten zweten zweten

Natuurlijk heeft ons lijf daar trucjes voor. De bekendste: zweten. Als ons brein het gevoel heeft dat de lichaamstemperatuur te hoog wordt, geeft het een seintje naar de zweetklieren die vocht op de huid brengen: je zweet. Zodra dat vocht op de huid komt, begint het te verdampen. Dat verdampen kost energie en die wordt weer aan onze huid onttrokken. De huid koelt daardoor af en zo blijft onze lichaamstemperatuur op het gewenste niveau.

'Spaanse warmte is anders'

Hoe droger de lucht is, hoe beter dit mechanisme werkt. Het is ook hierom dat de ene warmte de andere niet is. Een temperatuur van 40 graden in Spanje gecombineerd met een zeer lage luchtvochtigheid kan beter te verdragen zijn dan 30 graden in Nederland, gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid. De Nederlandse warmte kan erg benauwd en drukkend aanvoelen. Hier begeven we ons op het terrein van de gevoelstemperatuur. Of beter: de temperatuur tot waar je de toplaag van je huid kunt laten afkoelen door zweet te laten verdampen.

Natteboltemperatuur

We kunnen die temperatuur (die dus niet alleen rekening houdt met de luchttemperatuur, maar ook met de hoeveelheid vocht in de lucht) meten. Dat heet de natteboltemperatuur, en die vertelt veel meer over hoe we warmte ervaren en in hoeverre we in staat zijn om ons er zelf nog tegen te verzetten. Onder wetenschappers wordt het gebied van natteboltemperaturen tussen 27 en 35 graden gezien als steeds gevaarlijker voor de menselijke gezondheid. Afhankelijk van de persoon, zijn of haar gezondheid en ook de mate waarin iemand al dan niet aan het leven in warmte gewend is, zal het bij die natteboltemperaturen als ze hoger worden steeds moeilijker zijn om op eigen kracht nog in leven te blijven. Komt de natteboltemperatuur boven 35 graden uit, dan zou uiteindelijk niemand na enige tijd meer kunnen overleven, zo is het idee.

Nattebolextremen leken steeds ver weg

Dergelijk hoge natteboltemperaturen, van boven 35 graden dus, zijn tot voor kort nog nergens op aarde gemeten. Wel kwamen we er op de heetste plaatsen, bij voorbeeld in het Midden-Oosten en in Pakistan, soms in de buurt. In Europa is de natteboltemperatuur, bijvoorbeeld tijdens de hittegolf in de zomer van 2003 in Frankrijk, al wel eens op 28 graden gekomen. Bekend van die zomer is dat er in Frankrijk een grote oversterfte was. Veel mensen bezweken toen dus aan de hitte. Je vraagt je daarbij voorzichtig af hoe dat was geweest als de natteboltemperatuur van 35 graden wel zou zijn gehaald. Ter vergelijking: de natteboltemperatuur in Nederland bedraagt (in de hitte) vaak tussen 18 en 20 graden.

Niet meer hanteerbaar

Met een verdere opwarming in het vooruitzicht, is de verwachting dat grotere delen van de Golfstaten in de toekomst met dergelijke, voor de mens niet meer hanteerbare, hoge temperaturen te maken krijgen. In die gebieden waar voor iedereen airco beschikbaar is, zijn deze problemen nog wel op te lossen. Lastiger wordt het voor de delen van Pakistan en India, die ook vaker met extreme hitte te kampen krijgen. Daar heeft niet iedereen de beschikking over airconditioning en vallen nu tijdens hittegolven al veel doden.

Veel meer sterfgevallen

De bovengenoemde Europese studie doet ook de volgende schatting: tenzij er iets wordt gedaan om mensen te beschermen tegen stijgende temperaturen, zal Europa tegen 2030 elke zomer gemiddeld meer dan 68.000 sterfgevallen door hitte te verduren krijgen, schat de studie. Tegen 2050 zou het aantal zelfs kunnen stijgen tot boven de 120.000, aldus de onderzoekers. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat Europa ongeveer twee keer zo snel opwarmt als het wereldgemiddelde. Terwijl de wereld sinds het midden van de negentiende eeuw gemiddeld bijna 1,2 graden Celsius is opgewarmd, was Europa vorig jaar ongeveer 2,3 graden warmer. Voorlopig gaat dat dus flink de verkeerde kant op.

Bronnen: ANP, ISGlobal