Schadespoor noodweer Balkan nog steeds zichtbaar in Servië

Als meteoroloog en weerliefhebber ben ik altijd bezig met het weer en de natuur. Juist op vakantie is het altijd interessant om het weer in de gaten te houden en te kijken wat voor klimaat er heerst. Servië heeft net als veel andere Balkanlanden, met uitzondering van de hogere gebieden, een warm landklimaat. Er valt neerslag gedurende het hele jaar en de warmste maand heeft een gemiddelde temperatuur van ten minste 22 graden.

19 juli

Servië zuchtte in juli onder een extreme hittegolf. Overdag was het vaak heter dan 35 graden en in de nachten bleef het kwik in Belgrado soms steken rond 25 of 26 graden. In de week van 17 juli probeerde koelere lucht de hitte te verdrijven en dat ging herhaaldelijk gepaard met noodweer in Noord-Italië, de Alpen- en Balkanlanden. In Servië kwam het tot noodweer op 19 en 21 juli. Vooral woensdagavond 19 juli ging het rond 20 uur helemaal los. Volgens ooggetuigen in Novi Sad en Belgrado werd het aardedonker nadat een indrukwekkende boogwolk over trok. Daarna werd het zicht ontnomen door een muur van wind en regen. Volgens de officiële weerstations daalde de temperatuur in één klap van 34 naar 20 graden en trok de westenwind aan tot windkracht 8. Op een vliegveld ten noordwesten van Belgrado werden zeer zware windstoten tot 110 km/u gemeten.

Stormschade

Maandag 14 augustus kwam ik samen met mijn vriend aan in Belgrado, om vervolgens meteen door te reizen naar Novi Sad. Het viel ons direct op dat er in Belgrado veel stormschade was. Maar in Novi Sad ging tijdens de wandeltocht van het station naar het appartement al mijn aandacht uit naar de bomen. Vrijwel iedere boom in de stad had stormschade, er waren kleine takken of grote takken afgescheurd en vaak hingen deze nog gevaarlijk in de bomen boven de berm of weg. Ook lagen bermen nog steeds bezaaid met takken, terwijl het noodweer al bijna 4 weken geleden had plaatsgevonden. En het was goed te zien waar de storm vandaan was gekomen, want bijna alle bomen stonden scheef in dezelfde richting! Deze bomen hadden overigens nog geluk gehad, want in elke straat zagen we ook de restanten van omgewaaide bomen.

Bos weggevaagd

Op dinsdag 15 augustus besloten we om lekker door de stad te struinen. Wellicht had mijn vriend deze dag anders voorgesteld. Mijn oog viel op de dakpannen die nog in alle hoeken van de straten te vinden waren, de scheef gewaaide antennes en de stormschade aan alle (grote) bomen in het prachtige park. Vervolgens liepen we naar burcht Petrovaradin, een schitterend fort gelegen op een heuvel aan de oever van de Donau. Ook op deze heuvel was er veel stormschade. Overal lagen takken en bomen, soms nog niet opgeruimd. Vanaf de heuvel was er prachtig uitzicht op de stad in westelijke richting. In oostelijke richting keken we uit op een bos in een natuurgebied in de uiterwaarde van de Donau. In datzelfde natuurgebied ligt ook een klein dorpje. Vanaf afstand was te zien dat de onweersbui hier goed had huisgehouden. Het leek wel of het voorste deel van het bos was verwoest en er alleen maar afgebroken bomen stonden. We liepen snel naar de locatie.

200 km/u

Ik sprak een beveiliger van een gebouw aan vlakbij het bos. Hij kon mij vertellen dat 2/3e van het bos was verwoest en dat er windsnelheden waren geweest tot 200 km/u. De officiële metingen kunnen dat niet bevestigen, maar dat zijn de metingen op bepaalde locaties. Bij onweersbuien kan het weer van plek tot plek sterk verschillen en hoeft een meting niet representatief te zijn voor een groot gebied. Lokaal kan het er nog veel heftiger aan toe zijn gegaan. Dat bleek ook wel toen we eenmaal bij het bos waren aangekomen. Vrijwel alle bomen, vooral populieren en wilgen, waren als lucifershoutjes op zo’n 3 meter hoogte afgeknapt. Het was een drassig gebied, je zou dus verwachten dat bomen zouden omwaaien omdat de wortels weinig houvast zouden hebben in de modder. Maar dat was niet zo. Op een paar bomen na was vrijwel alles afgeknapt. Ook lag alles ongeveer in dezelfde oostelijke richting, wat betekent dat sprake is geweest van een valwind. In het Engels wordt ook wel van een ‘downburst’ gesproken.

Doodeng

We liepen een tijdje rond en het was verbazingwekkend hoeveel schade de onweersbui had aangericht. Het bos naast het dorpje was met de grond gelijk gemaakt en in het dorpje zag je nog steeds mensen, bijna een maand na de storm, puinruimen. Daken waren weggewaaid of er waren bomen op huizen gekomen. Wonder boven wonder was er alleen materiële schade. De mensen die ik sprak waren erg aardig, maar vonden het verschrikkelijk wat was gebeurd. Toen we iets verderop gingen lunchen aan de rivieroever van de Donau, vertelde de serveerster dat het allemaal in heel korte tijd gebeurde. Het was zo donker als de nacht en er was heel veel lawaai.

Geluk

Na wat onderzoek kwam ik erachter dat het restaurant ontzettend veel geluk heeft gehad. Aan de rivieroever stonden alle bomen nog overeind, met wat afgescheurde takken. Maar ten zuiden van het restaurant was het bos compleet verwoest. In een strook van ongeveer 300 meter breed waren alle bomen afgeknapt. Nog weer verder naar het zuiden stonden de bomen scheef, maar waren deze niet afgeknapt. Hooguit waren er wat takken afgebroken. In het midden van het bos stond een klein stukje bos nog overeind.

Microburst

Vermoedelijk is sprake geweest van een ‘microburst’. Dit is een heel klein gebiedje in een buienlijn, waar de wind nog even extra aantrekt. De buienlijn die over Servië trok, veroorzaakte op grote schaal zeer zware windstoten tot zo’n 110 km/u. Dat was te zien aan de schade in het hele gebied. Maar zeer lokaal, net ten oosten van Novi Sad, heeft de wind mogelijk windsnelheden bereikt van 200 km/u. Deze extreme valwind is te vergelijken met de valwind van Leersum in 2021 of de valwind in het Achterhoekse Vethuizen in 2010. In luttele seconden kan zo’n valwind een compleet bos met de grond gelijk maken. De gevaarlijke windstoten kwamen als een muur van water en wind uit de bui naar beneden en lieten de bomen in één klap afknappen. Als het langdurig waait, kunnen wortels afbreken en kan een boom omwaaien. Maar dit ging zo snel, dat bomen als luciferhoutjes afbraken. De grens van de microburst was precies ten zuiden van het restaurant.

Nog een spoor

Via het dorpje liepen we over een brug in noordwestelijke richting, langs de haven. Eerst nam de stormschade snel af, maar daarna zagen we nóg een keer enorme schade in een ander bos, al was het spoor hier smaller en stopte het ook weer abrupt. Het lijkt op een soort zijtak van de andere valwind. Van het een op het andere moment houdt de verwoestende schade op en staan de bomen niet of nog maar een beetje scheef. Als we teruglopen naar de stad zien we weer ‘normale’ stormschade, verspreid omgewaaide bomen en afgeknapte takken, maar niet zo’n verwoesting als we daarvoor zagen.

De volgende dag reizen we naar Belgrado om daar 4 dagen te blijven. Ook in deze stad is nog genoeg stormschade te vinden. Opvallend is de Donau. Deze rivier stroomt zeer snel, staat hoog en ligt vol met takken of zelfs hele bomen. De troep is tijdens overstromingen in andere landen, zoals Slovenië, in het water terecht gekomen.

Landklimaat

Wat mij betreft heeft Servië een super interessant klimaat! De winters zijn in het algemeen kouder dan in Nederland. Overdag is het in Belgrado in januari gemiddeld 4 graden en ’s nacht vriest het licht. Maar dat gemiddelde zegt niet zoveel. Vaker dan in Nederland is het lenteachtig met temperaturen rond 15 graden en in extreme gevallen kan het midden in de winter 20 tot 25 graden worden. Maar zodra Russische kou afzakt over de Balkan, kan het overdag 10 graden vriezen en zakt het kwik ’s nachts onder -20 graden. In 1963 werd in de hoofdstad -29,5 graden gemeten, maar op veel plekken ligt de laagste temperatuur onder -30 graden en het landelijk kouderecord is bijna -40 graden, gemeten in 2006.

In de zomer is het ook echt zomerweer, met bijna elke dag veel zon en als het regent is dit vaak in de vorm van een flinke onweersbui die niet lang duurt. Gemiddeld is het in Belgrado een graad of 29, maar door de klimaatverandering ligt de temperatuur tegenwoordig in juli en augustus vaker boven dan onder 30 graden. Zo lag het kwik afgelopen juli slechts 8 dagen onder 30 graden. Sommige dagen was het bijna 38 graden en op verschillende plekken werd de 40 graden aangetikt. Een record was dit niet, in 2007 werd het in Belgrado 43,6 graden en op de heetste plek in het land 44,9 graden.