Twee maanden lang geen nacht in Nederland

Het valt extra op, nu we vaak nauwelijks bewolking hebben: het is ontzettend lang licht deze dagen. Ook als je heel vroeg op pad moet, ga je nu in de stralende zon naar je werk, en als je tot laat op een sportveld staat heb je de verlichting nauwelijks nodig. We komen dan ook al heel dichtbij de langste dag van het jaar. Op woensdag 21 juni, de dag van de zomerzonnewende, is de periode tussen zonsopkomst en zonsondergang het langst. De zon komt dan om 5.19 uur op, en gaat pas om 22.03 uur weer onder. Die dag heeft dus een daglichtperiode van 16 uur en drie kwartier.

Maar ook tussen zonsondergang en zonsopgang is het niet per se donker in deze tijd van het jaar. Dat klinkt gek, maar waarschijnlijk heb je het wel gemerkt. De zon zakt namelijk helemaal niet ver onder de horizon op het moment. En hoewel de zon zelf natuurlijk wel uit het zicht verdwijnt, blijft het licht ervan nog heel lang zichtbaar. Zo lang zelfs, dat het grootste deel van onze nacht feitelijk bestaat uit schemering.

Evenaar

Op onze plek op de aardbol duurt de schemering sowieso best lang. Hoe dichter je bij de evenaar zit, hoe korter dat duurt. In sommige landen ploft de zon bijna verticaal achter de horizon wanneer hij ondergaat, en ineens is het donker. Op die plekken is er ook heel weinig verschil in daglengte gedurende het jaar. In Ecuador bijvoorbeeld, dat precies op de evenaar ligt (en daar ook naar vernoemd is) komt de zon het hele jaar op rond 6 uur ’s ochtends en gaat altijd rond 18 uur ’s avonds weer onder. Je merkt dat bijvoorbeeld ook al als je zelf op vakantie in Zuid-Europa bent: in Spanje, een stuk dichter bij de evenaar, zijn de dagen in de zomermaanden veel korter dan bij ons, gek genoeg.

Schemering voor het mensenoog

Het langzamere opkomen en ondergaan van de zon zorgt bij ons voor volop schemering. We kennen daar drie gradaties in. Voor ons is vooral de eerste merkbaar: die heet dan ook de ‘burgerlijke schemering’. Dat is wanneer de zon maximaal 6 graden onder de horizon is. Dat is bijvoorbeeld vlak voor onze zonsopkomst, wanneer het duidelijk licht begint te worden. In deze tijd zie je dat al ongeveer een uur voordat de zon daadwerkelijk boven de horizon verschijnt. Ook na zonsondergang is het nog een hele tijd ‘licht’.

Op zee

Als de zon 's avonds nog verder is gezakt – tussen de 6 en 12 graden onder de horizon – breekt de volgende schemerfase aan. Hier spreken we van ‘nautische schemering’. Op het land kun je de horizon dan niet meer onderscheiden, maar op zee nog wel. De straatverlichting gaat aan, en je ziet langzaam steeds meer sterren verschijnen.

Duisternis, maar niet echt

De derde schemerfase, de laatste voordat het écht donker is en de allerlaatste beetjes zonlicht er nog zijn, heet de astronomische schemering. Voor ons mensenoog is het dan al gewoon donker; het verschil zit hem alleen in de zichtbaarheid van bepaalde sterren. De officiële, astronomische duisternis begint pas als de zon verder dan 18 graden onder de horizon is gezakt. Boven die 18 graden krijg je namelijk toch nog iets van het zonlicht mee. Op dit moment komt de zon al een tijdje niet meer voorbij die 18 graden, en is er eigenlijk de hele periode tussen zonsondergang en zonsopgang sprake van schemering. Een officiële nacht is er dus helemaal niet.

In juli pas weer nacht

De laatste echte nacht was zelfs al weken geleden. Op zaterdag 20 mei eindigde de astronomische schemering om 1.25 uur, en begon alweer om 1.46 uur. Toen duurde de nacht dus maar 21 minuten. Een dag later was er van nacht al geen sprake meer, en dat is nu nog steeds het geval. Pas tegen het eind van juli krijgen we weer een echte nacht (die 44 minuten duurt).

Dat is dus ruim twee maanden zonder echte duisternis. Zelfs de nautische schemering, waarin het voor onze ogen wel donker is, duurt op het moment maar iets meer dan 3 uur. Dat kun je ook al niet echt een nacht noemen. En hoewel het voor veel mensen best lastig slapen is met al dat zonlicht – het is toch beter dan om 4 uur ’s middags je lampen in huis alweer aan te moeten doen...