Waar komt al die extreme hitte toch vandaan?

Het wereldnieuws wordt er de laatste tijd mede door gedomineerd: de extreme hitte zoals die grote delen van het zuiden van VS, Zuid-Europa en van China in de greep heeft. In de VS was Death Valley tot nu toe de warmste plek met een hoogste temperatuur van ruim 53 graden, in China werd iets meer dan 52 graden gemeten en Europa was het Spaanse Figueres tot nu het warmst, met gisteren een temperatuur van 45,3 graden.

Europees record nu 48.8 graden

Overigens heeft de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) op 17 juli bevestigd dat de op 11 augustus 2021 op Sicilië gemeten temperatuur van 48,8 graden als nieuw Europees record is geaccepteerd. Daarmee is het op 10 juli 1977 in Athene gevestigde oude record van 48,0 graden naar een tweede plaats verwezen. De op 16 augustus 2020 in Death Valley gemeten temperatuur van 54,4 graden is nog in onderzoek. Het zou, indien geaccepteerd, de op twee na hoogste gemeten temperatuur op aarde zijn, na de 55,0 graden uit juli 1931, gemeten in Tunesië, en het nog altijd geldende record van 56,7 graden, op 10 juli 1913 gemeten in Furnace Creek, ook in Death Valley in de Verenigde Staten.

Zowel in de VS, als in Europa en in China heeft de hitte te maken met de aanwezigheid van hardnekkige hogedrukgebieden. Het zijn sterk ontwikkelde systemen die hete woestijnlucht lange tijd op min of meer dezelfde plaats gevangen houden; de zogenoemde warmtekoepels (of heat domes in het Engels). Dalende (en daardoor opwarmende) lucht in de hogedrukgebieden is er de oorzaak van dat de zon eigenlijk alleen de onderste lagen van de atmosfeer hoeft op te warmen. Daardoor kunnen er aan het aardoppervlak extreme temperaturen worden bereikt. En dat gedurende een langere periode.

Meer dan 5 weken

In het zuiden van de VS duurt de hittegolf op sommige plaatsen al meer dan 5 weken. In een stad als Phoenix komt de temperatuur vandaag voor de 19de opeenvolgende dag boven 43,3 graden uit. Voor die omgeving is dat een record. In ons deel van de wereld werd gisteren in Rome een temperatuur van 42,9 graden gemeten. Het betekende daar een verplettering van het oude hitterecord, dat op 40,8 graden stond en van vorig jaar stamde.

Toen de zomer dit jaar op het noordelijk halfrond begon, hadden we met drie stabiele hogedrukgebieden te maken, die stuk voor stuk een ongewoon noordelijke positie innamen. Ze lagen boven Canada, waar de warmte en de droogte voor een zeer vroege start van het bosbrandseizoen zorgden, de Oceaan in het zeegebied tussen IJsland en Schotland (resulterend in een overrompelende start van de zomer bij ons) en boven Siberië (waar eveneens hitterecords werden verbroken). In de tweede helft van juni verlieten de hogedrukgebieden het hoge noorden om hun ankers op een zuidelijkere positie uit te gooien. Nu liggen ze boven Mexico en het zuiden van de VS, boven de Oceaan, boven de Sahara en het zuiden van Europa en boven China. En nog steeds zijn ze hardnekkig.

Weinig verandering

Het gevolg van de veranderingen was dat het weer op noordelijkere breedten gematigder werd, terwijl in de buurt van de eerdergenoemde hogedrukgebieden de hittegolven met bijbehorende extreme temperaturen toesloegen, die nog altijd aanhouden. In geen van die situaties lijken de komende weken belangrijke veranderingen op te treden. Het wordt pas anders als de voor de hitte verantwoordelijke hogedrukgebieden van hun huidige posities worden verdreven of worden afgebroken. Het kan wel tot in de herfst duren voordat het zover is. Voor de betrokken gebieden is dat een weinig aanlokkelijk vooruitzicht. En voor ons betekent het waarschijnlijk dat het gematigde zomerweer hier ook blijft aanhouden.