Winterweer in maart, kan dat nog? Volgende week misschien?

Voor de laatste winterse maartmaand uit het rijtje moeten we terug naar het jaar 2013. Toen beleefden we in Nederland een erg koud voorjaar, met drie koude lentemaanden op rij. Ook in dat jaar was er een SSW geweest en die beïnvloedde het weer in het voorjaar nog lange tijd. De ene uitbraak van kou na de andere kwam over de lage landen heen. Maart eindigde toen met een gemiddelde temperatuur van 2,5 graden. Dat was goed voor een gedeelde zevende plaats in de rijd van koudste maartmaanden sinds 1901.

Was het de eerste week van maart 2013 nog zacht, met op de 5e en de 6e op veel plaatsen temperaturen tussen 15 en 18 graden, vanaf de 9e brak een lange, koude periode aan. Op de 10e en de 11e viel in het zuiden sneeuw die door de sterke wind zelfs verstoof. Hier en daar viel 15 centimeter en was er behoorlijke overlast. Op de 11e bleef het in De Bilt zelfs de hele dag vriezen. Na een korte opleving van de temperaturen tussen 15 en 19 maart, brak vanaf de 20ste een volgende koude periode met veel zon en een stevige wind aan. Met gemiddeld 0,3 graden was die periode in De Bilt de koudste sinds 1901.

IJssculpturen

Veel mensen herinneren zich maart 2013 nog wel als de maand waarin aan de randen van veel grote wateroppervlakten prachtige ijssculpturen te zien waren. Het waaide in die periode hard en het opspattende water bevroor door de combinatie van de harde wind en de erg droge lucht van dat moment. Het leverde spectaculaire plaatjes op.

Andere koude maartmaanden waren 1987 (een gemiddelde temperatuur van 2,3 graden, met een spectaculaire, dagenlang durende ijzelsituatie in het noordoosten van het land) en 1969 met een gemiddelde temperatuur van 2,2 graden. Behaalde de koudste maartmaand in de vorige eeuw in 1917 een gemiddelde temperatuur van 1,9 graden, in de 19e eeuw maakte maart 1845 het nog bonter. In die historische maartmaand kwam de gemiddelde temperatuur zelfs niet boven -2,4 graden uit. Dat is een temperatuur die in ons huidige klimaat ook in de echte wintermaanden niet meer haalbaar is.

Paaseieren eten op 30 cm ijs

Maart 1845 begon bijzonder koud met negen ijsdagen op rij. Dat is veel meer dan een normale winter telt tegenwoordig! Op 1 maart was het in Eelde -19,3 graden en op 6 maart -20,3°C. Daarna werd het iets minder koud en vielen sneeuwbuien.

De ergste kou moest nog komen. Tussen 12 en 17 maart bleef het opnieuw vriezen en werd het ’s nachts extreem koud. Van 12 tot en met 16 maart vroor het streng met op 13 en 14 maart een minimum van -13,3 graden in Zwanenburg. In Zwartsluis koelde het beide nachten af tot -19,0 graden. Dit was niet de koudste plek van het land, in de stad Groningen werd op 14 maart -20,7 graden gemeten (deze waarde werd op 4 maart 2005 in Marknesse geëvenaard). Inmiddels is deze waarde voor weerstation Eelde herleid naar -22,0 graden, het landelijk kouderecord van maart in ruim drie eeuwen. In de nacht naar 13 maart noteerde Eelde -20,3 graden. In totaal vroor het in het noordoosten dus 4 nachten zeer streng met minima ver onder -15 graden.

Overdag steeg de temperatuur in Zwanenburg naar -9,4 graden en -10,0 in de binnenstad van Groningen (herleid naar -10,2 graden voor weerstation Eelde). Daarbij stond er een bijtende noordoostenwind, 6 Bft. De gevoelstemperatuur lag tussen -20 en -25 graden! Daarna was de ergste kou uit de lucht, maar bleef het kwakkelen. De hoogste temperatuur van de maand was 7,3 graden. Pasen viel in 1845 opvallend vroeg, namelijk op 23 maart. Het ijs op de meren en rivieren was maar liefst 30 cm dik. Daardoor kon men paaseieren eten op het ijs.

Met paard en wagen over de rivier

Tot eind maart kon nog gemakkelijk over de rivieren worden gereden met paard en wagen. Maart 1845 werd voorafgegaan door een extreem koude december- en februarimaand. Het koudegetal kwam in Midden-Nederland uit op 270 punten, waarvan 103 in maart. We spreken dan van een zeer koude winter. Een strenge winter begint bij 300 punten. Ter vergelijking: maart 2013 haalde in De Bilt bijna 8 punten en de vorstperiode in februari 2021 34 punten.

Dus ja, winteren kon het wel in maart, vooral in het verre verleden. Tegenwoordig lijkt er veel meer voor nodig. Toch gebeurt het nog wel, zij het vaak kortstondig. Zoals in 2005 toen er begin maart veel sneeuw viel en Marknesse een temperatuur van -20,7 graden haalde. Of in 2006, ook toen met veel sneeuw. In 2008 sneeuwde het tijdens de Paasdagen. Het voorbeeld van 2013, 5 jaar later hebben we dit verhaal al uitgebreider besproken.

Maart 2018

In 2018 begonnen we de maartmaand nog met hier en daar schaatsijs, als een restant van een periode met vorst die zich over een groot deel van de tweede helft van februari uitstrekte. Halverwege de maand, rond 17 en 18 maart, stroomde nog een hoeveelheid ijskoude lucht over Nederland. In het oosten van het land werd toen nog op een enkele dag een ijsdag aangetekend. Verder waren de dauwpunten extreem laag.

Ook vorig jaar viel aan het einde van de maand en begin april sneeuw. Op de hogere delen van de Veluwe lag toen even tussen 15 en 20 centimeter. Ook daar had het door de harde wind flink gestoven.

En volgende week?

Volgende week wordt het in de periode van maandag tot en met vrijdag interessant. Aan de oostflank van een hogedrukgebied in de buurt van IJsland en Groenland stroomt dan, vooral in de bovenlucht, een golf met zeer koude lucht naar het zuiden.

Met name halverwege de week, als de temperaturen op een hoogte van 5 kilometer ook in onze omgeving even tot -40 graden kunnen dalen, spitst de boel zich toe. Een lagedrukgebied op de Noordzee, of misschien zelfs boven onze omgeving, gaat zich dan met het weer bemoeien. Dat kan meerdere momenten met sneeuw en mogelijk ook een episode met veel wind opleveren. Maar de kaarten schuiven nog steeds snel en het zal nog wel even duren voordat we de details van die situatie precies kunnen invullen. Blijf het volgen.