Het instorten van de AMOC zou leiden tot een klimaatramp

AMOC kort uitgelegd

Diepe oceaanstromingen worden aangedreven door verschillen in temperatuur en zoutgehalte van het water. De AMOC is een noordwaartse oppervlaktestroming van warm en zout water van het zuidelijk naar het noordelijk halfrond. Op hogere breedtegraden koelt dit water af en zinkt het nabij Groenland, waarna het op grote diepte weer zuidwaarts stroomt. Dit creëert een circulatiepatroon dat het weer en klimaat beïnvloedt.

Door de AMOC heeft West-Europa een relatief zacht klimaat. Canada ligt op dezelfde breedtegraad als Nederland, maar daar ligt geen warme oceaanstroming. Het is daarom in Canada veel kouder dan hier.

Verzwakking van de stroming

Volgens dr. René van Westen, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, is de circulatie van de AMOC de afgelopen decennia afgenomen. De stroming is nu 15% langzamer dan 70 jaar geleden en kan nog verder vertragen of zelfs helemaal stilvallen.

In recente onderzoeken worden aanwijzingen gevonden dat de AMOC verzwakt door de toenemende aanwezigheid van smeltwater. Dit water, afkomstig van de Groenlandse ijskap, is zoet en zorgt voor een vertraging in de circulatie omdat water met een lager zoutgehalte minder zwaar is en niet zinkt. Een “koude blob” van zeer lage watertemperaturen ten zuiden van Groenland suggereert een verstoring in de warmteverdeling door de AMOC. Historische gegevens en klimaatmodellen wijzen erop dat de AMOC de afgelopen eeuw is verzwakt, wat mogelijk leidt tot een kritisch omslagpunt.

Een vereenvoudigde schematische afbeelding van de AMOC tegen een achtergrond van de trend van de zeeoppervlaktetemperatuur sinds 1993. Bron: The Oceanographic Society

Gevolgen van een mogelijke instorting

Het onderzoek van van Westen toont aan dat de AMOC abrupt kan stilvallen, wat grote klimaatveranderingen kan veroorzaken. De zeespiegel zou tientallen centimeters extra stijgen, bovenop de stijging van een meter die al verwacht wordt door de mondiale opwarming.

Een groot gevolg van de instorting is een verandering van de weerpatronen op het noordelijk halfrond. Europa koelt sterk af en zou te maken krijgen met strengere winters en minder neerslag. Deze veranderingen gaan zo snel, dat het zeer lastig is om ons daarop aan te passen. Tropische en subtropische regio’s zouden te maken krijgen met intensere hittegolven en droogte.

Daarnaast zou de verstoring van de AMOC mariene ecosystemen beïnvloeden, omdat voedingsstoffen worden vervoerd door de circulatiepatronen. De voedselvoorziening komt in gevaar en visserijen, waarvan veel gemeenschappen en economieën afhankelijk zijn, storten in.

Kantelpunt

Het exacte moment van stilvallen van de AMOC is niet met zekerheid te voorspellen, maar het zal ergens tussen nu en honderd jaar gebeuren. Dát er een kantelpunt komt voor de oceaancirculatie is overtuigend aangetoond door middel van (snel evoluerende) modellen. De mogelijkheid van een AMOC-instorting is verschoven van een risico met een lage waarschijnlijkheid naar een waarschijnlijke gebeurtenis binnen deze eeuw. Het zou wereldwijde klimaatpatronen onomkeerbaar kunnen veranderen. Een nieuw onderzoek van juni dit jaar schat de tijd van ineenstorten tussen 2037 en 2064, met een 50% kans op het instorten van de stromingen vóór het jaar 2050.

Dringende oproep tot actie

Het stilvallen van de AMOC moet vermeden worden. Het benadrukt de urgentie van het aanpakken van klimaatverandering, waarvoor mondiale besluiten nodig zijn die leiden tot verduurzaming en mitigatie. Van Westen onderstreept het belang van vertrouwen in wetenschappers. “Als de loodgieter klaar is met het repareren van mijn toilet, dan neem ik van hem aan dat hij het toilet vakkundig gerepareerd heeft. Ik hoop dat de mensen ook zo naar wetenschappers willen kijken”, aldus Van Westen.