Komende tijd verhoogde kans op het zien van noorderlicht
Afgelopen week was deze al op verschillende plekken op het land te zien: Het noorderlicht, ook wel aurora borealis genoemd. Zoals de naam al suggereert is dit verschijnsel normaal alleen te zien op de noordpool. Maar soms is dit ook op zuidelijkere breedtegraad te zien. Dit heeft te maken met de zonneactiviteit. De NASA (National Aeronautics and Space Administration) heeft bekend gemaakt dat de zonneactiviteit op dit moment een maximum zit in de cyclus, waardoor we nu, en ook afgelopen zomer, op verschillende plekken het noorderlicht kunnen zien. Dit maximum kan wel tot een jaar aanhouden, dus we zullen de komende tijd nog wel vaker mooie afbeeldingen te zien krijgen. Hoe ontstaat dit verschijnsel precies en hoe kan het dat we het soms ook in Nederland te zien krijgen?Hoe ontstaat het noorderlicht?
Misschien heb je het zelf ooit al eens met het blote oog gezien, of ken je het alleen van video’s: het beeld van dansende lichtdeeltjes in de atmosfeer van groen tot roze alsof er op gigantische schaal een lasershow zich afspeelt. Dit fenomeen is het resultaat van elektronen van zonnewinden die in de atmosfeer van de aarde in contact komen met bepaalde moleculen. Een zonnewind is een gigantische storm van geladen deeltjes, elektronen en protonen, die ontsnappen van het oppervlak van de zon. Door de hoge temperatuur van de zon worden deze deeltjes met een zeer hoge snelheid afgevuurd. Vervolgens kunnen deze deeltjes in de richting van de aarde komen. Wanneer dit gebeurt, bereiken ze niet meteen het aardoppervlak, maar worden deze geladen deeltjes afgebogen door het magnetisch veld van de aarde.
Doordat de aarde een noord-en zuidpool heeft, lopen er magnetische veldlijnen van de noord-naar de zuidpool. Deze kan je niet zien, maar kunnen wel gemeten worden. Hierdoor kunnen we op ons kompas vertrouwen dat deze de juiste richting op wijst. Dit aardmagnetisch veld beschermt de aarde tegen de schadelijke geladen deeltjes van de zon. Wanneer de geladen deeltjes in de buurt komen van dit veld, worden ze namelijk via de magnetische veldlijnen naar de noord-en zuidpool van onze planeet geleid. Hier komen ze in contact met verschillende deeltjes in onze atmosfeer, zoals stikstof en zuurstof. De elektronen kunnen hierbij hun energie overbrengen op deze deeltjes zodat deze in een toestand met hogere energie komen. Wanneer de stikstof en zuurstof atomen weer deze energie uitstralen, doen ze dat in de vorm van licht. Dit is te zien als het noorderlicht.
Niet altijd zichtbaar
De botsing van deze deeltjes en dus ook het uitstralen van het licht gebeurt tussen de 80en 500 kilometer hoogte in de atmosfeer. Of je dit daadwerkelijk kunt zien, hangt af van verschillende omstandigheden. Ten eerste moet het helder zijn, dus geen wolken in de lucht, omdat deze meestal tussen de 2 en 20 kilometer hoogte in de atmosfeer aanwezig zijn. Ook moet het nacht zijn, omdat er anders te veel licht is van de zon. De plek moet ook vrij zijn van veel ander licht omdat er anders lichtvervuiling kan optreden en dit de waarneming kan beïnvloeden. Zelfs een sterke (volle) maan kan hier impact op hebben. Ten slotte zullen er genoeg elektronen worden afgevuurd op de aarde door de zonnewinden die kunnen reageren. De kleur die het noorderlicht vervolgens krijgt, is afhankelijk van het soort deeltjes waar de elektronen mee reageren en de hoogte waarop dit gebeurt.
Schematische afbeelding van de zon met haar zonnewinden en de aarde met haar aardmagnetisch veld met veldlijnen. Bron: NASA
Zonneactiviteit maximum in cyclus
De zonnecyclus is een cyclus van ongeveer 11 jaar met periodes van verhoogde en verlaagde zonneactiviteit. Bij de piek van deze cyclus draaien de magnetische polen van de zon om. Dit houdt in dat de magnetische noord- en zuidpool van de zon van plek wisselen. Hierdoor komt de zon in een periode van verhoogde zonneactiviteit. De NASA weet dat de zon nu in deze periode zit doordat er veel zonnevlekken aanwezig zijn. Zonnevlekken zijn relatief koelere plekken op de zon doordat er hier veel magnetische veldlijnen samenkomen. Deze zijn te zien als relatief donkere vlekken op de zon, en zijn indicators voor zeer actieve regio’s op de zon, wat een bron kan zijn voor zonnestormen. Deze zonnestormen veroorzaken de zonnewinden die de aarde kunnen bereiken.
Afbeelding van het zichtbare licht van de zon van NASA’s Solar Dynamic Observatory. Verschil met zonnevlekken tijdens een solar maximum en zonder. Bron: NASA
De piek van deze verhoogde zonneactiviteit wordt het “solar maximum” genoemd. Of dit al is geweest, kan NASA pas zeggen als de zonneactiviteit al aan het afnemen is. Wetenschappers zijn de zonnevlekken aan het bijhouden om zo de zonnecyclus te begrijpen, en te voorspellen. Ook wordt er in december 2024 een missie gelanceerd door de NASA om dichter bij de zon te komen en fenomen als “Space Weather” ofwel ruimte weer, te begrijpen.
Hoeveelheid zonnevlekken over de tijd heen. Hoe meer zonnevlekken, hoe hoger de zonneactiviteit. Bron: NASA
Space Weather
Space weather is een begrip om de condities in de ruimte te beschrijven. Het is eigenlijk niet echt weer, omdat dit een begrip is wat alleen de staat van de atmosfeer beschrijft, en niet wat zich daarbuiten afspeelt. De zonneactiviteit heeft veel invloed op dit ruimte weer. De zonnewinden kunnen satellieten en astronauten beïnvloeden, net zoals communicatie en navigatiesystemen zoals GPS, waardoor deze minder accuraat kunnen worden. Dit kan dus gevolgen hebben voor degene die deze systemen gebruiken.
De verhoogde zonneactiviteit brengt dus zowel leuke als minder leuke fenomenen met zich mee. Aangezien dit maar ongeveer eens in de 11 jaar voorkomt, kunnen we beter nog maar even van de voordelen genieten. Wil jij nu ook graag het noorderlicht zien? Kijk dan op een website zoals poollicht.be of dit vannacht kan. In Nederland is dit meestal alleen met een fotocamera met een lange sluitertijd te zien. Zorg dat het een donkere en heldere nacht is en zet je telefoon of ander fototoestel op een statief naar het noorden gericht. Veel kijkplezier!
