Recordhoogte oceaantemperaturen en El Niño
De temperaturen van de oceanen zijn al een heel jaar lang ongewoon hoog. Vanaf maart vorig jaar worden elke dag records verbroken en de gemiddelde oceaantemperaturen in 2023 waren 0,25°C hoger dan die van het jaar daarvoor. Deze stijging staat gelijk aan ongeveer twintig jaar aan opwarming in één jaar. De oorzaak van de temperatuurstijging is het fenomeen El Niño, wat sinds juni 2023 weer aanwezig is. Consequenties van hoger dan gemiddelde oceaantemperaturen zijn vooral groot voor het zeeleven en het weer wereldwijd. Een warme oceaan kan, onder andere, leiden tot hittegolven en intense neerslag. Wetenschappers proberen daarom te begrijpen hoe en waarom een El Niño ontstaat, zodat we het kunnen voorspellen en zo goed mogelijk kunnen omgaan met de gevolgen.El Niño in het kort
El Niño is een natuurlijk verschijnsel dat zich gemiddeld eens in de 3 tot 7 jaar langs de evenaar voordoet. De wind waait daar normaal gesproken van oost naar west, dit worden passaatwinden genoemd. Het warme oceaanwater aan de Zuid-Amerikaanse kust beweegt met de wind mee en het koudere, diepe oceaanwater welt omhoog. Met dit water komen voedingsstoffen mee omhoog en dat is een belangrijke voedselbron voor het zeeleven en florerende visserijen. De Zuid-Amerikaanse kust is tijdens normale omstandigheden vrij droog omdat het koude en diepe oceaanwater minder makkelijk verdampt.
Tijdens een El Niño periode zijn de passaatwinden verzwakt, waardoor de atmosfeer- en oceaancirculatie in feite de tegenovergestelde richting op draait. Er vindt geen opwelling van het oceaanwater plaats en daarom zijn de oceaantemperaturen enkele graden warmer. Zonder opwelling blijven voedingsstoffen in de diepzee, waardoor vissen en zeevogels sterven of migreren. Vissers aan de Zuid-Amerikaanse kust verliezen een groot deel van hun omzet en moeten opzoek naar ander werk. De hogere oceaantemperaturen zorgen voor hevige neerslag in de woestijngebieden van bijvoorbeeld Chili. De droge ondergrond kan het water niet opnemen en als gevolg zijn er modderstromen en overstromingen.
De normale situatie (boven) en El Niño situatie (onder) verschillen in temperatuur en neerslag. Bron: India Today
Het oceaanwater aan de oostkust van Australië en bij Indonesië is tijdens normale jaren relatief warm. Er vindt veel verdamping plaats en de bijkomende neerslag zorgt voor een vochtig klimaat. Tijdens El Niño verschuift het warme oceaanwater meer richting het oosten, waardoor Australië en Indonesië veel droger worden. Oogsten mislukken en er is een vergrote kans op bosbranden.
La Niña
Na verloop van tijd verdwijnt de El Niño situatie en keert de circulatie terug naar zijn normale staat. Anderzijds kan het ook gebeuren dat de oceaan het oorspronkelijke beginpunt voorbijschiet en de oceaantemperaturen ongewoon koud zijn. Dit wordt een La Niña genoemd. Een La Niña leidt tot gevolgen voor de temperatuur en neerslag in het voorjaar in gebieden rond de Stille Oceaan.
De temperatuur afwijkingen van het zeeoppervlak tijdens een sterke El Niño en La Niña. Bron: NOAA
ENSO
De temperatuurveranderingen van het oceaanwater tijdens een El Niño of La Niña kunnen worden gekoppeld aan de zuidelijke atmosferische circulatie. Deze koppeling wordt de “El Niño–Zuidelijke Oscillatie” (ENSO) genoemd. Tijdens El Niño is de luchtdruk hoog in het westelijke deel van de Stille Oceaan en tijdens La Niña heerst daar een lage luchtdruk. Dit leidt tot onregelmatige variaties in de wind en het oceaanwater in de Stille Oceaan en dat beïnvloedt het klimaat in de (sub-)tropen.
Het El Niño van 2023-2024
In juni vorig jaar wisten wetenschappers het zeker; El Niño is weer terug. Na 2016 bleef het verschijnsel afwezig, tot het zeven jaar later de kop opstak. Het El Niño van 2023-2024 is één van de vijf sterkste die ooit zijn waargenomen. De huidige El Niño bereikte zijn hoogtepunt in december 2023. Desondanks krijgen we in 2024 nog steeds te maken met de effecten van het fenomeen. Het zorgt voor het (tijdelijk) extra opwarmen van de atmosfeer en dit kunnen we duidelijk merken door de recordtemperaturen die overal ter wereld worden gemeten.
Omdat er een vertraging zit tussen het opwarmen van het oceaanwater en de overdracht van warmte naar de atmosfeer, duurt het een paar maanden na het bereiken van het El Niño hoogtepunt voordat de hoogste temperaturen worden bereikt. Daarom verwachten wetenschappers minstens nog tot aan mei ongewoon hoge temperaturen, die weer invloed uitoefenen op regionale neerslagpatronen. In combinatie met antropogene klimaatverandering leidt de huidige El Niño tot record brekende temperaturen zowel boven land als in de oceanen. Ook de temperatuur van oceanen die niet direct beïnvloed worden door El Niño is ongebruikelijk hoog, een verontrustend gegeven.
In Nederland is het voorjaar meestal natter dan gebruikelijk tijdens El Niño. Het Europese weermodel (ECMWF) geeft een kans van 40 tot 50 procent dat komende april, mei en juni erg nat worden. Geniet dus maar extra van de mooie dagen wanneer die er tussendoor komen!
