Wat betekent vuurwerk voor de luchtkwaliteit tijdens oud en nieuw?
De jaarwisseling is een feestelijke tijd. Met oliebollen, champagne, vrienden en familie wordt dit door veel mensen traditioneel gevierd. Ook vuurwerk hoort hierbij. Naast de impact op veiligheid en geluid heeft dit een andere keerzijde. Door de enorme hoeveelheden vuurwerk die worden afgestoken, verslechtert de luchtkwaliteit tijdelijk aanzienlijk. In stedelijke gebieden kan dit tot wel meer dan tien keer de hoeveelheid fijnstof opleveren dan normaal het geval is. De uitstoot van fijnstof tijdens oud- en nieuw zorgt de laatste jaren voor ongeveer 5% van de totale nationale luchtverontreiniging in een jaar. In dit artikel onderzoeken we wat deze tijdelijke pieken in luchtvervuiling betekenen voor onze gezondheid, hoe het weer een rol speelt en wat we kunnen verwachten van de luchtkwaliteit tijdens de komende jaarwisseling.Luchtkwaliteit en fijnstof
De lucht die we inademen bestaat uit verschillende stoffen. Veel van deze stoffen hebben we nodig, zoals zuurstof. Andere stoffen kunnen schadelijk zijn. Hoe minder schadelijke stoffen er in de lucht zitten, hoe beter de luchtkwaliteit is. Een van de schadelijke stoffen in de lucht is fijnstof. Fijnstof is een verzamelterm voor hele kleine deeltjes die in de lucht zweven. Dit kan uit verschillende stoffen bestaan. Dit kunnen roetdeeltjes zijn, metaal, maar ook zout of zand. Een slechte luchtkwaliteit heeft impact op de gezondheid van de bevolking. Dit kan op korte termijn luchtwegklachten veroorzaken en op lange termijn aandoeningen zoals astma en bronchitis verergeren.
Onderverdeling fijnstof
Fijnstof wordt onderverdeeld naar grootte van het deeltje. Dit wordt aangeduid met de term Particulate Matter, ofwel PM. Fijnstof kleiner dan 10 micrometer worden afgekort met de term PM₁₀. Fijnstof kleiner dan 2,5 micrometer wordt ook wel afgekort met PM₂,₅. Is de fijnstof kleiner dan 0.1 micrometer, dan spreken we ook wel van ultrafijnstof PM0.1. Fijnstof is zo klein dat je het in kan ademen. Hoe kleiner de fijnstof, hoe makkelijker het in je longen terechtkomt, en hoe schadelijker het voor je is. Ultrafijnstof kan zo zelfs in je bloedbaan terechtkomen. Bij het afsteken van voorwerk komen ook schadelijke stoffen vrij, waaronder fijnstof.
Bepaling van de luchtkwaliteit
De luchtkwaliteit wordt gemeten met de luchtkwaliteitsindex (LKI), die een waarde geeft tussen 1 (zeer goed) en 11 (zeer slecht). Deze index is gebaseerd op de concentraties van stikstofdioxide (NO₂), fijnstof (PM₁₀ en PM₂,₅) en ozon (O₃). Voor elke stof wordt een individuele score berekend, waarbij de hoogste score de totale LKI bepaalt. Als alle stoffen dezelfde score hebben, wordt de index met één punt verhoogd. De actuele luchtkwaliteit is te bekijken via luchtmeetnet.nl, waar live metingen en regionale verschillen worden weergegeven. Door de grote toename in fijnstof tijdens de jaarwisseling gaat de LKI ook omhoog in deze periode.
Fijnstof en weersomstandigheden
Naast fijnstof komen bij het afsteken van vuurwerk ook koolstofdioxide en zware metalen vrij. Vooral in illegaal vuurwerk zitten veel van de schadelijke zware metalen, zoals cadmium. Ook bevat illegaal vuurwerk meer buskruit dan normaal vuurwerk, wat zorgt voor meer fijnstof. Ook open vuren en haardvuren dragen bij aan de fijnstofconcentraties. Elk jaar is er een verhoogde concentratie fijnstof in de lucht tijdens de jaarwisseling. Vooral de eerste paar uur na middernacht is er een piek. Gemiddeld ligt de concentratie fijnstof rond de 20 microgram PM₁₀/m3. Tijdens de eerste uren van oud en nieuw kan dit oplopen tot wel 1000 microgram PM₁₀/m3. Dit is ruim boven de WHO jaargemiddelde advieswaarde van 20 µg/m3. De concentratie fijnstof kan dus wel 50 keer zo veel worden. Hoe hoog deze piek is hangt naast de hoeveelheid vuurwerk die wordt afgestoken, erg af van de weersomstandigheden. Zo is de piek hoger als het windstil is, en lager hoe harder het waait. Bij windsnelheden van rond de 1 meter per seconde (windkracht 1) is de piek in fijnstofconcentratie al twee keer zo hoog als bij windsnelheden van 7 meter per seconde (windkracht 4). Wanneer het regent slaat een deel van de fijnstof neer, wat ook bijdraagt aan lagere concentraties.
Windsnelheid en piek fijnstofconcentratie tijdens de jaarwisseling gedurende de jaren 1994-2021
Risico op smog
Bij hoge concentraties fijnstof is er een grote kans dat er smog ontstaat. Smog is een samentreksel van de woorden fog (mist) en smoke (rook). In de winter kan smog ontstaan doordat er fijnstof niet wordt afgevoerd bij weinig wind. Zo kan fijnstof lang in de lucht blijven hangen en als een soort deken over het land blijven liggen, vooral in grote steden. Deze fijnstof trekt vervolgens waterdruppels aan, die aan de kleine deeltjes blijven hangen. Dit zorgt voor hele laaghangende wolken of mist. Dit gebeurde ook in de winter van 2019. In het nieuwe jaar, vlak na middernacht, ontstond er toen smog in veel steden. Door de hoge hoeveelheid fijnstof in de lucht als gevolg van het afsteken van vuurwerk, was smog ontstaan. Smog kan net zoals fijnstof zorgen voor luchtwegproblemen en irritatie van ogen en longen.
Luchtkwaliteit dit nieuwjaar
De luchtkwaliteit hangt dus erg af van onder andere de weersomstandigheden. Dit oud en nieuw neemt de windsnelheid flink toe in de loop van oudejaarsdag en ook nog in het nieuwe jaar na 12 uur met een typische zuidwester wind, vooral aan de kust. De kans dat er hoge fijnstof concentraties ontstaan met smog is daarom vrij klein, omdat de fijnstof meteen wordt verspreid over een groter gebied. Wel zal er een significante piek in de fijnstof concentraties aanwezig zijn, met als gevolg een slechte luchtkwaliteit, vooral in grote steden. Deze kortdurende toename in fijnstof heeft direct gevolgen voor mensen met bestaande luchtwegklachten zoals astma of COPD. Hoewel de piek van korte duur is, kan het alsnog raadzaam zijn om ramen en deuren gesloten te houden voor mensen die gevoelig zijn voor een slechte luchtkwaliteit. Dan maar binnen voor het raam genieten van het vuurwerk.
