Maart 2025 laveert voortdurend tussen strenge vorsten en zwoele zomerse sferen

Soms bereiken bijna arctische luchtstromen vanuit het poolgebied onze contreien, maar zo nu en dan kan er bij de gratie van een diepe zuidelijke stroming ook met gemak een portie Noord-Afrikaanse lucht op transport worden gezet naar Nederland. Mocht het daarbij dan ook nog een keer pardoes regenen, daalt het Saharastof vanuit de bovenlucht onvermijdelijk neer op de pas gewassen bolide.

Zwoele zuiders uit Algerije

Dan hebben we dus inderdaad te maken met lucht uit Marokko of zelfs Algerije. We zagen dat met nadruk tijdens het vorige weekend toen het prompt 20 graden werd in sommige delen van het land. De week daarvoor vroor het nota bene streng met minima tot zelfs -12 graden (op ooghoogte) in het ijskoude duingebied van onder andere Noord-Holland. Ook de afgelopen nacht (15 maart) vroor het er trouwens weer 12 graden.

Extreme amplitudes van zo’n 25 graden

De ongekend grote amplitudes vallen deze hele maand al flink op. Zo had Eelde KNMI (die vandaag op 15 maart haar vijftigste vorstdag van het seizoen pakte) op de middag dat het ruim 19 graden werd, de nacht ervoor nog ruim 5 graden vorst aan de grond.

Zo’n zelfde contrast (met binnen twaalf uur tijd bijna 25 graden thermische opgang) had het net al genoemde duingebied vlak uit zee te pakken. Daar lijkt het zo nu en dan wel op een woestijngebied.

Amplitudes, de verschillen tussen de hoogste en laagste temperatuur binnen het etmaal, van meer dan 20 graden, zijn niet alledaags, maar komen vrij frequent voor in het voor - en najaar. Maar tot 25 graden verschil, zoals we onlangs constateerden, zit wel rond de recordwaarde wat Nederland betreft.

Eerst weer strenge vorst straks en later naar de 20 graden

Maart 2025 blijft grossieren in dit soort opmerkelijke temperatuurcontrasten. Begin nieuwe week arriveert een vitaal hogedrukgebied boven de Noordzee en Zuid-Scandiland. Met droge luchtaanvoer uit het noordoosten en dientengevolge flinke zonnige perioden overdag, versus heldere en zeer koude nachten, kunnen de temperatuurcontrasten binnen het etmaal al gauw weer zo’n 20 graden beslaan.

Gedurende enkele nachten kan het tot matige, of strenge vorst komen (-5 tot -10 graden), terwijl het kwik overdag rap richting de 20 graden koerst tegen het volgende weekend. Onderstaande grafiek toont de karakteristieke 'zaagtandpluim' die opgeld doet voor de komende week.

Zeer droog aardoppervlak vereist voor extreme waarden

Een belangrijke voorwaarde om dit soort intens grote verschillen tussen dag - en nachttemperatuur te krijgen, is de mate van droogte van het aardoppervlak. We voldoen inmiddels alweer twee weken aan dit criterium. Tevens is van belang dat de aanwezige luchtsoort van origine al droog is.

Wanneer de grond (deels) uitgedroogd is, verwarmt de zon het aardoppervlak optimaal en wordt de bodemwarmte acuut afgegeven aan de erboven aanwezige lucht. Zou de bodem flink verzadigd zijn met vocht, moet al dat vocht eerst worden verdampt door de warmte van de zon en dat kost energie (afkoelend effect). Dus hoe droger de bodem, des te gemakkelijker gaat een vlotte temperatuurstijging.

Tijdens een heldere nacht vindt juist het omgekeerde proces plaats. Hoe droger de aanwezige lucht, des te sterker de (infrarode) uitstraling vanaf de bodem richting het idealiter wolkeloze zwerk.

Zou de bodem, casu quo lucht vlak erboven ook hier te vochtig zijn, zou bij weliswaar flinke afkoeling al snel condensatie optreden waarbij realiter warmte vrijkomt en een verdere temperatuurdaling mutatis mutandis veel geleidelijker plaatsvinden. Dus ook hier geldt: hoe droger de bodem, des te kouder het wordt tijdens een heldere stille nacht in van origine al aanwezige droge en koude lucht.

Uitgedroogde bodems zorgden voor vorst en 40+ des zomers

We maakten deze uitgedroogde bodems, inclusief thermische extrema, ook mee in zomers van 2018 en 2019, hetgeen enerzijds resulteerde tot nachtvorst in juli (Twente) en anderzijds tot de absolute recordtemperaturen in juli 2019, toen het voor het eerst op zeven KNMI stations meer dan 40 graden werd met een absolute top van bijna 43 te Deelen KNMI.

Doordat zeldzaam warme lucht via Zuid-Spanje over een zeer lang traject werd aangevoerd met extreem uitgedroogde bodems, kon alle instraling van de zon optimaal worden benut om het kwik nog eens een extra zet te geven ten overstaan van de toch al intens hete lucht die nadrukkelijk present was boven de gehele aanvoerroute.