Tweede helft februari over naar lenteweer, of toch nog die vleug met bijzonder koude continentaal arctische lucht als apotheose winter!?

Daarna gaf januari 2025 nota bene een slordige twee weken winters weer met het accent op het zuidoostelijke deel van Nederland en Belgenland. Een heel groot deel van Nederland merkte er nauwelijks wat van en had nagenoeg geen notie hoe winters dat diepe zuiden van Nederland erbij lag.

Wintersportweer in Limburg

Fraai wintersportweer openbaarde zich daar enige tijd met 15 centimeter sneeuw en uiteindelijk 11 graden vorst bij Vijlen (Zuid-Limburg) en maar liefst minus 16 graden lokaal in Hoog-België. Vooral het onvolprezen weermodel GFS hintte al twee weken tevoren op dit winterse scenario.

Normaliter wordt onze winterperiode gekarakteriseerd door een niet of nauwelijks aflatende zonale circulatie (een regulier west-oost lopend weerpatroon) met regelmatig de doorvoer van brutale depressies aan de lopende band, die voortdurend regen en wind geven in de groene en grijze Lage Landen.

Dit seizoen was daar helemaal geen sprake van en bleef de oceaankant als het ware steeds ‘op slot’.

Oceaankant al twee maanden lang sterk geblokkeerd

Desalniettemin gaf dit zogenaamde geblokkeerde patroon niet echt het door velen gewenste winterweer met ijs en sneeuw. Telkens lagen de meest winterse scenario’s (vaak een dag of tien tevoren al pontificaal te zien in de gangbare weermodellerie) op de loer, maar werden eigenlijk niet gerealiseerd als het puntje bij paaltje kwam. Voor zowel de diverse enthousiaste weerduiders als verwachtingsvolle ‘gebruikers’ van het weer toch een beetje een desillusie.

Zeer sterk hogedrukgebied Scandinavië

De komende pakweg tien dagen is een ongebruikelijk en zeer solide regime van noordoostelijke hoge druk aan zet boven het grootste deel van Noordwest-Europa. Op de laatste dag van januari (nu zo’n 8 dagen terug) formuleerde ik het als volgt in het artikel van 31 januari. Na ruim een week doet dit nog steeds opgeld. Hier een citaat (in cursief) van de toenmalige tekst:

''Een majestueus hogedrukgebied, of eigenlijk een reeks hogedrukgebieden op de juiste ‘wintervriendelijke’ plaats) wordt (worden) weersbepalend de komende tien dagen.'' ''De solide en kerngezonde mastodont lijkt zelfs aan te zwellen tot het kaliber Russische Beer.''

''In beginsel lijkt ‘de beer’ nog niet echt steertig te zullen worden, maar op termijn zou dat best eens kunnen. Vanaf 5 tot pakweg 9 februari zou de kerndruk van het imposante hoog, dat zich dan boven Fennoscandinavië ophoudt, 1055 millibar of hoger kunnen zijn. Die waarde wordt trouwens zelden vertoond op de verwachtingskaarten. Meerdere weermodellen komen telkens met deze extreem hoge ‘luchtdrukking’ op de proppen en de verwachtingen blijven dan ook hoog gespannen''.

''In concreto berekent dit alles dat we vertrokken zijn voor een zonder meer winterse fase die wellicht tot half februari duurt. In aanleg wordt niet heel koude lucht omheen dat ferme hogedrukgebied meegenomen met de noordoostenwind richting de Benelux, maar in de aanloop naar het volgende weekend (9 februari) positioneren enkele bellen met hoogtekou zich aan de zuidflank van de machtige anticycloon die ook een flinke uitloper richting Zuid-Scandinavië heeft''.

''Er is zelfs een mogelijkheid dat het hoog zich vanuit deze positie nog wat westwaarts verplaatst. In de meteorologie wordt dat retrograde genoemd''.

Over de aangekondigde ‘zonder meer winterse fase’ en de retrograde verplaatsing van het Hoog nog wat duiding nu (ruim een week later).

Stroomopwaarts nog niet veel kou voorradig

Echt winters wordt het namelijk voorlopig niet onder auspiciën van het machtige hoog dat dezer dagen prijkt boven Noord-Europa. We zien het aan de huidige barometerstand (tot 1044 millibar op donderdag reeds).

Het ‘euvel’ is namelijk dat er stroomopwaarts, dus in het brongebied van het actiecentrum van de anticycloon nauwelijks of geen winterkou voorradig is. De wind kan dan wel een dag of vijf strak uit die noordoosthoek waaien, maar als er geen transportkou te realiseren is, bereikt deze Nederland natuurlijk nooit. Velen wijten dat gebrek aan kou stroomopwaarts, dus boven Noordwest-Rusland direct aan de opwarming van het klimaat, maar dat directe verband is niet zonneklaar.

In februari 1986, bijna veertig jaar terug, toen de Elfstedentocht op 26 februari doorgang vond, werd aanvankelijk ook geen koude lucht uit Noordoost-Europa getransporteerd naar de Benelux bij een nagenoeg identieke barometrische setting.

Dus de frustrerende casus doet zich voor de komende dagen, dat er weliswaar een dijk van een Scandinavisch hoog prijkt op de weerkaarten, maar dat er niet genoeg vrieskou aanwezig is om het diep winters te laten geraken in onze contreien waar velen inmiddels snakken naar nog een leuke winterse episode.

Vanaf half februari de 'verboden' lucht richting Lage Landen

Die kan nog komen! En dat brengt me direct op de retrograde aspiraties van de Noord-Europese hoge druk op den duur.

Rond half februari wordt het namelijk erg spannend aan het weerkaartenfront. In zekere zin doet de situatie dan een beetje denken aan de vooravond van de koudegolf in februari 2021.

Aan de ene kant zien we maritiem subtropische lucht opstomen vanuit het gebied der Azoren, terwijl aan de uiterste noordkant van Scandinavië de bel met zeer koude lucht (de Beer) omheen het zich enigszins westwaarts verplaatsende Scandinavisch hogedrukgebied komt afzakken in zuidelijke richting.

Onderstaande variant van het ECMWF weermodel laat grosso modo zien welke zuidwestwaartse vorderingen de berekoude lucht zal hebben gemaakt op 18 februari aanstaande. Het kaartje behelst de temperatuur op 1500 meter hoogte. De paarse en roze delen geven een waarde van -10 tot -20 graden aan. Op leefniveau zou dat ook tenminste matige - en wellicht even strenge vorst moeten opleveren.

Morgen volgt deel twee van de weerduiding omtrent de nadering van zeer koude lucht vanuit het noordoosten van Europa en in hoeverre die zal slagen om uit te vloeien tot boven een groot deel van Midden-Europa en onze contreien.