Zo belangrijk zijn gletsjers

Verstoorde balans

Gletsjers zijn niet statisch, integendeel. Gletsjers zijn eigenlijk enorme rivieren van bevroren water. Ze slingeren door berglandschappen heen, en kunnen hierbij ook stenen of ander materiaal meenemen. De bron van gletsjers is over het algemeen de sneeuwval wat er in het gebied boven een bepaalde hoogte voorkomt. De sneeuw accumuleert en door de druk die zich ophoopt, verandert het na een aantal jaar in ijs. Dit ijs wordt vervolgens benedenstrooms getransporteerd, tot het voorbij de grens komt waar er meer afsmelt dan bijkomt. Het smeltwater wordt meegenomen door rivieren die dit vervolgens naar het dal brengen. Het smelten gebeurt voornamelijk in de zomer, terwijl het accumuleren van sneeuw vooral in de winter plaatsvindt. Door klimaatverandering is deze balans op veel plekken echter verstoord, waardoor er in totaal meer afsmelt dan bijkomt.

Verspreiding van gletsjers

Een gletsjer is niet hetzelfde als een ijskap. Tegenwoordig komen gletsjers alleen in een berggebieden voor. Tijdens de ijstijden kwamen ze echter ook in lager gelegen gebieden voor, en bereikten zelfs Nederland. De Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug zijn nog duidelijk zichtbare overblijfselen hiervan. Gletsjers stromen tussen de bergen door naar beneden, en hebben een dominerende stroomrichting. IJskappen daarentegen bedekken ook de hoogste pieken in het landschap, en stromen via verschillende richtingen naar de dalen. IJskappen kunnen reusachtig worden, met de grootste ijskappen op Groenland en Antarctica. De ijskappen kunnen echter wel aanliggende gletsjers “voeden”, waardoor deze gletsjers vervolgens fungeren als afvoergletsjers. Daarnaast komen nog verschillende kleinere ijskappen over de hele wereld voor. Ook gletsjers komen verspreid over de wereld voor. Op elk continent zijn wel gletsjers te vinden, behalve in Australië.

Zoetwatervoorziening

Ons leven is gebaseerd op water, uit de oceaan, ijs, of sneeuw. De aarde is voor 70% bedekt met water, wat maar liefst 97% van al het water op aarde bevat. Het overige percentage is zoet water, en is van groot belang voor de mensheid. Het water uit de oceanen is namelijk te zout voor mensen en veel planten om te kunnen gebruiken. Van het zoetwater is maar 0,3% beschikbaar als oppervlaktewater, waar mensen, planten en dieren dus direct gebruik van kunnen maken. Dit water is onderdeel van meren, rivieren en moerassen. Dit wordt deels gevoed door regenwater, maar een belangrijke bron is ook smeltwater van gletsjers.

Belang van gletsjers wereldwijd

Het smeltwater van gletsjers in berggebieden stroomt naar beneden en is van belang voor veel hooggelegen bevolkte gebieden, net als landbouwgebieden, waterkrachtcentrales, bossen en uiteindelijk grote steden en industrieën benedenstrooms. Gletsjers vormen zo een belangrijke bron van de zoetwatervoorziening voor veel bevolkingsgroepen. De schatting is dat wel twee miljard mensen wereldwijd afhankelijk zijn van deze zoetwaterbronnen in gletsjers. Dit is ongeveer een kwart van de totale bevolking op aarde Met het afnemen van de gletsjers valt deze bron weg.

Albedo

Daarnaast spelen gletsjers een belangrijke rol in de hoeveelheid straling die de aarde ontvangt. Donkere oppervlaktes absorberen namelijk meer zonnestraling, waardoor dit meer opwarmt. Lichte oppervlakten door bijvoorbeeld de bedekking met sneeuw of ijs zoals bij gletsjers, reflecteren de straling meer en zorgen er zo voor dat de omgeving relatief koeler blijft. Het weerkaatsen van zonlicht wordt ook wel het albedo-effect genoemd. Als de sneeuw of het ijs smelt, warmt dit gebied meer op, waardoor er vervolgens ook nog meer sneeuw of ijs kan gaan smelten. Zo kan dit effect zichzelf versterken. Het albedo van het oppervlak gaat omlaag. Doordat gletsjers niet wijdverspreid voorkomen over de hele wereld, is dit effect alleen plaatselijk, maar het speelt zeker een rol in het afsmelten van de gletsjers.

Terugtrekken gletsjers markeert klimaatverandering

Het terugtrekken van gletsjers is al voor decennia geobserveerd. Dit is een van de signalen dat het klimaat verandert. De belangrijkste factoren voor het behoud van gletsjers is namelijk de sneeuwval en de temperatuur. Aan de ene kant zorgt de opwarming van de aarde ervoor dat de atmosfeer meer vocht bevat, waardoor er meer neerslag en ook sneeuw kan vallen. Aan de andere kant zorgt een warmer klimaat voor dat er meer smelt plaatsvindt. Uit observaties van gletsjers, wat sinds 1894 al internationaal begon, blijkt dat het laatste proces een grotere rol speelt. Sinds 1990 zijn de gletsjers wereldwijd aan het krimpen en verliezen zowel lengte als dikte.

Cumulatieve massaverandering van gletsjers over de hele wereld. Aangepast van: climate.copernicus.eu. Bron: C3S/ECMWF/WGMS.

Jaarlijkse verandering in gletsjers in Europa

Jaarlijks publiceert het Copernicus Climate Change Service (C3S), een instituut voor het onderzoek en rapportage van het klimaat en klimaatverandering, een rapport over de verandering in gletsjers, met name in Europa. Het afgelopen rapport van het jaar 2023, uitgebracht in 2024, documenteerde de grootste massaverlies van gletsjers over de afgelopen vijf decennia sinds het bijhouden ervan. Dit markeerde de tweede opeenvolgende jaar dat elke regio met gletsjers globaal verlies van ijsmassa ondervond. In het bijzonder was er in de Alpen een grote afname in gletsjers. Dit valt samen met de vermindering in dagen met sneeuw dan het jaar ervoor, wat leidde tot een verminderde accumulatie op de gletsjers.

Verandering in gletsjermassa in Europa voor het hydrologische jaar 2022-2023. Jaarlijkse massaveranderingen zijn gegeven in de eenheid ‘meter water equivalent (m w.e.)’, gerepresenteerd bij een gemiddelde gletsjer dichtheid van 1000 kg m^-2. Aangepast van climate.copernicus.eu. Bron: GWMS

Verwachting voor dit jaar

Het aankomende rapport over de stand van de gletsjers, wat wordt gepubliceerd in een samenwerking tussen de Wereld Meteorologische organisatie (WMO) en C3S en wordt uitgebracht in april 2025, zal laten blijken hoe groot de afname is in afgelopen jaar, 2024. Want dat de gletsjers weer zijn teruggetrokken, dat is wel duidelijk. Dit bleek onder andere uit het sneeuwtekort wat zich in Italië voordoet. Het rapport zal informatie geven over de nieuw ontwikkelde inzichten in de veranderende dynamiek in gletsjers in het afgelopen jaar en de globale gletsjermassaveranderingen die zijn geschat door een combinatie van observaties en remote-sensing data, onder andere satellieten. Het Internationale Jaar van het Behoud van Gletsjers benadrukt hoe cruciaal deze ijsmassa’s zijn voor onze planeet, en maakt duidelijk dat actie nodig is om hun voortbestaan en de daarmee samenhangende water- en klimaatsystemen te beschermen.