Koud en zonnig, zacht en nat

In november, december en januari, de kortste maanden van het jaar, heeft de zon maar weinig kracht. De temperatuur is dan afhankelijk van waar de wind vandaan komt en niet of de zon wel of niet schijnt. Sterker, op een zonnige winterdag is het meestal kouder dan op een natte en winderige winterdag.

Het heeft dus te maken uit welke richting de wind waait. Tijdens deze drie donkere maanden is de zuidzuidwestelijke windrichting de zachtste. De wind waait lange tijd over de Atlantische Oceaan en deze is relatief warm in de winter. Verder wordt er ook vocht opgepikt, waardoor de luchtvochtigheid omhoog gaat, gemakkelijk wolkenvelden ontstaan en uiteindelijk ook storingen. Aan de voorzijde van een depressie kan met een stevige zuidzuidwestenwind met grote snelheid relatief warme lucht vanaf de Canarische Eilanden of het Iberisch Schiereiland worden aangevoerd.

Regen, wind en recordwarm

Dat zagen we afgelopen maandag ook, er was veel bewolking, (mot)regen en flink wat wind. Maar juist door deze wind kon in hoog tempo warme lucht worden aangevoerd en werd het in De Bilt de warmste novemberdag ooit gemeten. De harde wind zorgde ervoor dat de lucht niet de tijd had om af te koelen. Door de hoge luchtvochtigheid voelde het als een zwoele zomerochtend aan. Achter het koufront in de namiddag nam de wind af, brak de zon door en ging het kwik naar beneden.

De combinatie van rustig, zonnig en zeer zacht weer zul je dus in november, december en januari praktisch nooit meemaken. Als het onder rustige condities helder is zal het kwik in de nachten snel richting het vriespunt zakken en zal het overdag ook niet zo warm worden. Pas bij een vlagerige zuidzuidwestenwind zal de temperatuur omhoog vliegen en kan het wat ‘lenteachtig’ aandoen. Door al die wind koelt het dan ’s nachts bijna niet af. December 2015, de warmste wintermaand ooit, had recordveel van dit soort dagen. Meestal komen storingen vanaf de Atlantische Oceaan snel dichterbij en houdt het droge weer niet langer dan een paar dagen aan.

Helder en fris

Vandaag en ook komende dagen hebben we te maken met een hogedrukgebied boven onze omgeving, waardoor er maar weinig wind staat. Onder een heldere hemel kan het bij weinig wind goed afkoelen. Daardoor vriest het komende nacht in het binnenland op grote schaal een graadje. Morgenvroeg ziet het er achter het glas heerlijk uit als de zon schijnt, maar het is buiten nog best fris. Ook overdag wordt het met 9 tot 13 graden zeker niet heel zacht, terwijl wel op veel plaatsen de zon schijnt. Maar zacht wordt het in deze tijd van het jaar dus niet meer van de zon, maar door een krachtige zuidzuidwestelijke wind. Dat zegt niet dat het morgen geen aangenaam weer is, want uit de wind in de zon is het zeker goed toeven.

Droge noordoostenwinden brengen winter

Als de wind vanaf deze tijd van het jaar lange tijd uit de noordoosthoek waait kan het écht winter worden met temperaturen die ook overdag onder het vriespunt duiken. En deze koude lucht kan maar weinig vocht bevatten, waardoor het vaak zonnig en koud is. Ook een oosten- of zuidoostenwind is vanaf november steeds vaker koud, omdat het Europese vasteland veel sneller afkoelt dan het zeewater.

Natuurlijk ook uitzonderingen

Zeer zacht weer in het najaar of in de winter gaat dus vrijwel altijd gepaard met veel bewolking, wind en uiteindelijk ook regen. Omdat de zon weinig doet, kunnen maximumtemperaturen zelfs in de nacht worden gehaald.

Dit betekent echter niet dat deze regel ook andersom geldt. Op bewolkte dagen kan het namelijk ook flink koud zijn, bijvoorbeeld als onder een hogedrukgebied dichte mist en lage bewolking ontstaat die maar moeizaam oplost. Dat zou vannacht ook kunnen gebeuren in het zuiden van het land, waardoor het morgen nog lang kil is met achterblijvende temperaturen. In de winter blijft het kwik dan soms overdag onder het vriespunt steken.

Ook kennen we situaties waarbij er een kille noordenwind waait en er regen valt, terwijl het nét niet koud genoeg is voor (smeltende) sneeuw. Iets wat we overigens in het opwarmende klimaat steeds vaker zullen meemaken.

Rollen vanaf februari omgedraaid

Vanaf de sprokkelmaand krijgt de zon snel meer kracht en zijn de zuidenwinden weer het warmst die droge lucht vanuit Zuid-Europa aanvoeren. Het vasteland warmt dan weer snel op. Dit zagen we bijvoorbeeld in februari 2019, toen het kwik in Limburg op ruim 20 graden uitkwam bij flink wat zon en niet al teveel wind uit het zuiden.