Gaat de natuur de winter overslaan?

Al een paar jaar zien we het, midden in de winter. Bloeiende bloemen, fladderende vlinders of vogels die maar niet vertrekken. De winter ziet er tegenwoordig heel anders uit dan vroeger. Op een enkele kortstondige winterprik na, zijn onze winters dan ook niet meer wat ze geweest zijn.

Een witte kerst, een Elfstedentocht, een dik pak sneeuw in je achtertuin: langzaam maar zeker merken we dat dit dingen uit het verleden zijn. Echte koude perioden komen nog wel eens voor, maar zijn van veel kortere duur. De natuur, die ook zo z’n jaarlijkse cyclus heeft, kan allang niet meer rekenen op een paar maanden in de ruststand en we zien allerlei dieren en planten om de haverklap weer tot leven komen op momenten dat dat eigenlijk niet ‘hoort’. Ook deze winter weer.

Vroege bloemen, late dieren

Deze week kregen we alweer foto’s van bloeiende narcissen binnen, die normaalgesproken de start van de lente zouden moeten aankondigen. Nog steeds zien we overal ooievaars, die kennelijk niet eens meer de moeite nemen om naar warmere oorden te vliegen. Onlangs schreven we al over het hooikoortsseizoen dat tegenwoordig bijna van geen ophouden weet. De muggen zoemen nu ook in de kerstvakantie vrolijk rond je hoofd. En in het hele land staan alweer planten in de knop.

Begin november vond ik met mijn buren een angstig egeltje voor onze deur, die we een mooi egelholletje hebben gegeven in onze wilde tuin. Bijna dagelijks at hij nog wat uit ons egelrestaurant’, totdat hij vlak voor de jaarwisseling dan eindelijk in winterslaap lijkt te zijn gegaan. Gewoonlijk doen egels dat al ergens in oktober/november; deze was er dus erg laat bij.

Vlinders

Zo lijkt de herfst steeds langer te duren, en de lente steeds vroeger te beginnen. Deze week kwam het bericht dat er al heel veel vlindersoorten uit hun winterslaap zijn gekomen door de hoge temperaturen. Vlinders, in de eerste week van januari! Het is niet goed voor vlinders om veel te vroeg wakker te worden, laat de Vlinderstichting weten. Overleven kost ze enorm veel energie en dat hebben ze nodig als ze in het voorjaar aan de voortplantingstijd beginnen. Als het weer kouder wordt, gaan de uitgevlogen vlinders wel weer opnieuw in winterslaap. Maar als er deze winter nog een of twee extreem warme periodes zijn, zal dat veel vlinders fataal worden.

De natuur doet natuurlijk niet aan kalenders. Dieren, bomen en planten ‘weten’ niet of het winter of zomer is, hij reageert gewoon op de omstandigheden waarin hij zich bevindt. Sommige planten bloeien het hele jaar door; een madeliefje tegenkomen in de winter is bijvoorbeeld niet zo uitzonderlijk. Elke soort heeft zijn eigen, specifieke kenmerken. Ze hebben verschillende voorkeuren voor de temperatuur, zonlicht, vocht etc. De optelsom van dat soort voorkeuren bepaalt ook de tijd waarin ze actief worden.

Vergissingen

Veel planten bereiden zich aan het eind van het seizoen voor op het volgende seizoen. Ze maken dan alvast nieuwe knoppen aan, voordat de winter begint. Knoppen zien in de winter is dus niet zo vreemd. Maar het is wel de bedoeling dat ze pas in de lente uitlopen. Het kan ook gebeuren dat planten of dieren zich een keer ‘vergissen’. Fruitbomen, die vooral op licht reageren, hebben dat wel eens. In het voorjaar is er ongeveer even veel daglicht als in het najaar. Als de temperaturen dan in het najaar hoog zijn, gebeurt het wel eens dat de bloesem al weer uitkomt terwijl de peren nog aan de takken hangen. Dat is natuurlijk een gek gezicht. Maar het betekent niet per se dat er niet in de lente weer nieuwe bloesem komt.

Aanpassen

Zo zien we dus al jaren lang dingen gebeuren in de natuur die qua timing niet helemaal kloppen. Wat de gevolgen zullen zijn, wee nog niemand precies. De natuur is op zich ontzettend goed in zich aanpassen aan de omstandigheden. Planten die nu bloeien, kunnen dat in de 'echte' lente misschien ook nog wel. Dieren die te vroeg wakker worden, kunnen vaak ook weer terug hun bed in. Op de langere termijn zullen sommige soorten het mogelijk niet halen, maar komen er wellicht weer nieuwe soorten voor terug.

Het wordt wel een probleem als dieren en planten de aanpassingen niet kunnen maken. Zoals de vlinders, die teveel onderbrekingen van hun winterslaap niet aankunnen. Want: er moet natuurlijk ook genoeg voedsel voorhanden zijn, en daar gaat het nogal eens mis sinds het alsmaar warmer wordt.

Er gaan al vaak geluiden rond over de voedselketen die in gevaar komt. Vogels beginnen bijvoorbeeld steeds vroeger hun eieren te leggen, maar als er geen voedsel te vinden is voor de jongen, is dat een probleem. De verschuivingen gaan niet allemaal gelijk op. Dus, een enkele narcis in januari is dus geen reden voor paniek, maar is wel degelijk iets aan de hand. Als we steeds minder echte winter overhouden, wie weet hoe de natuur dan gaat reageren?