Nooit eerder werd zo'n hoge gevoelstemperatuur gemeten

Even voor de duidelijkheid: als het heet is, is de hitte beter te verdragen als de lucht droog is. In droge lucht is de dauwpuntstemperatuur relatief laag. Je moet de lucht dan ver laten afkoelen om het mistig te laten worden. Als de luchtvochtigheid laag is, kan de mens zijn lichaam makkelijk op temperatuur houden door te zweten. Dat zweet verdampt en koelt de huid. Dat voelt, als het heet is, heel prettig aan en helpt je niet te oververhitten.

Dodelijke hitte

Is de luchtvochtigheid hoog, tijdens een hete dag., dan help zweten veel minder. Het vocht op de huid verdampt moeilijk en helpt nauwelijks meer om je lichaam op temperatuur te houden. Je wordt er nat van en het voelt buiten klam en benauwd aan. Hoe extremer de combinatie van deze twee factoren, hoe lastiger het is om uitzonderlijke hitte te weerstaan. Op een bepaald moment kan hitte op deze manier zelfs dodelijk worden.

Uit een in 2017 gedaan onderzoek blijkt dat rond 2100 ongeveer de helft van de wereldbevolking rond 20 dagen per jaar met ‘dodelijke hitte’ geconfronteerd zal kunnen worden, zelfs als de wereldwijde temperatuurstijging door klimaatverandering beneden 2 graden blijft, zoals nu is afgesproken. Maar wat is ‘dodelijke hitte’ eigenlijk?

De ene warmte is de andere niet

De ene warmte is de andere niet, dat weten we allemaal. En wat als het op aarde nu zo warm wordt dat het menselijk lichaam zichzelf niet meer kan koelen? In Jacobabad in Pakistan en in Ras-al-Khaimah in de Verenigde Arabische Emiraten lijkt dat intussen al enkele malen te zijn gebeurd. En het is de opmaat naar meer.

Onze lichaamstemperatuur bedraagt ongeveer 37 graden. Op het moment dat de luchttemperatuur 37 graden is, kun je dus niet meer afkoelen, zou je denken. Maar het lichaam heeft daar een trucje op gevonden. Als ons brein het gevoel heeft dat de lichaamstemperatuur te hoog wordt, geeft het een seintje naar de zweetklieren die vocht op de huid brengen: je zweet. Zodra dat vocht op de huid komt, begint het te verdampen. Dat verdampen kost energie en die wordt weer aan onze huid onttrokken. De huid koelt daardoor af en zo blijft onze lichaamstemperatuur op het gewenste niveau.

40 graden in Spanje aangenamer dan 30 graden bij ons

Hoe droger de lucht is, hoe beter dit mechanisme werkt. Het is ook hierom dat de ene warmte de andere niet is. Een temperatuur van 40 graden in Spanje gecombineerd met een zeer lage luchtvochtigheid kan beter te verdragen zijn dan 30 graden in Nederland, gecombineerd met een hoge luchtvochtigheid. De Nederlandse warmte kan erg benauwd en drukkend aanvoelen. Hier begeven we ons op het terrein van de gevoelstemperatuur. Of beter: de temperatuur tot waar je de toplaag van je huid kunt laten afkoelen door zweet te laten verdampen.

Natteboltemperatuur

We kunnen die temperatuur (die dus niet alleen rekening houdt met de luchttemperatuur, maar ook met de hoeveelheid vocht in de lucht) meten. De temperatuur die we dan meten heet de natteboltemperatuur. Je meet hem door een nat kousje om het reservoir van een buisthermometer te binden en het water van dat kousje te laten verdampen. Door de thermometer hard rond te slingeren… Het water verdampt zo snel en koelt het reservoir af tot de op dat moment geldende natteboltemperatuur. Die kun je aflezen.

Natteboltemperatuur laat zien hoe we warmte ervaren

Veel meer dan de gewone temperatuur zegt de natteboltemperatuur iets over hoe we warmte ervaren en in hoeverre we in staat zijn om ons er zelf nog tegen te verzetten. Onder wetenschappers wordt het gebied van natteboltemperaturen tussen 27 en 35 graden gezien als steeds gevaarlijker voor de menselijke gezondheid. Afhankelijk van de persoon, zijn of haar gezondheid en ook de mate waarin iemand al dan niet aan het leven in warmte gewend is, zal het bij die natteboltemperaturen als ze hoger worden steeds moeilijker zijn om op eigen kracht nog in leven te blijven. Komt de natteboltemperatuur boven 35 graden uit, dan zou uiteindelijk iedereen na enige tijd niet meer kunnen overleven, zo is het idee.

Nattebolextremen leken steeds ver weg

Dergelijk hoge natteboltemperaturen, van boven 35 graden dus, zijn tot voor kort nog nergens op aarde gemeten. Wel kwamen we er op de heetste plaatsen, bij voorbeeld in het Midden-Oosten en in Pakistan, soms in de buurt. In Europa is de natteboltemperatuur, bijvoorbeeld tijdens de hittegolf in de zomer van 2003 in Frankrijk, al wel eens boven 27 graden uitgekomen. Toen werden her en der natteboltemperaturen van 28 graden gemeten. Bekend van die zomer is dat er in Frankrijk een grote oversterfte was. Veel mensen bezweken toen dus aan de hitte. Je vraagt je daarbij voorzichtig af hoe dat was geweest als de natteboltemperatuur van 35 graden wel zou zijn gehaald. Ter vergelijking: de natteboltemperatuur in Nederland bedraagt (in de hitte) vaak tussen 18 en 20 graden.

Verrassing

Ook al zijn de gevolgen van klimaatverandering al uit en te na gemodelleerd, er was tot nu toe nog geen rekening mee gehouden dat de natteboltemperaturen van 35 graden al ergens ter wereld in zicht zouden komen. Dat dit nu toch op twee plaatsen lijkt te zijn gebeurd, was dan ook een verrassing. Al wordt nog een slag om de arm gehouden. Er kan met de bewuste thermometers natuurlijk ook iets aan de hand zijn geweest.

Extreme hitte breidt zich uit

Met een verdere opwarming in het vooruitzicht, is de verwachting dat grotere delen van de Golfstaten in de toekomst met dergelijke, voor de mens niet meer hanteerbare, hoge temperaturen te maken krijgen. In die gebieden, waar voor iedereen airco beschikbaar is, zijn deze problemen nog wel op te lossen. Lastiger wordt het voor de delen van Pakistan en India, die ook vaker met extreme hitte te kampen krijgen. Daar heeft niet iedereen de beschikking over airconditioning en vallen nu tijdens hittegolven al veel doden.

WK Voetbal in Qatar

Overigens was dit verhaal precies ook de reden waarom het WK Voetbal in Qatar vorig jaar niet in de zomer, zoals normaal gebeurt, maar in de periode rond Kerst werd gehouden.