Klimaatverandering en extreem weer
Bij klimaatverandering denkt men vaak aan de toenemende temperaturen, maar dit betekent ook in veel gevallen extremer weer. Dit houdt in dat het niet alleen warmer wordt, maar dat het op sommige plekken juist kouder, droger of natter kan worden. Extreem weer gaat vaak gepaard met weerrecords. Afgelopen maand waren er bijvoorbeeld records in de regenval gedurende een periode van vier dagen in Centraal-Europa. Nog steeds kampen Bosnië en Herzegovina met wateroverlast. Wat is de invloed van de mens op dit extreme weer, en wat kunnen we verwachten in de toekomst?Wat valt er onder extreem weer?
Eerst wat definities. Het weer is de toestand van de atmosfeer op een specifiek tijdstip en op een bepaalde plek. Het klimaat is het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Onder extreem weer vallen de weersomstandigheden die op dat moment (ver) van het gemiddelde weer voor die plek en tijd afwijken. Het weer dat op de ene locatie als zeldzaam of extreem wordt gezien, kan op de andere locatie of tijd van het jaar juist heel normaal zijn. Wat extreem weer is, kan per locatie dus sterk verschillen.
De invloed van een warmer klimaat
Het is geen nieuws dat door klimaatverandering de temperaturen wereldwijd gemiddeld steeds hoger worden. Deze opwarming is echter niet helemaal gelijk verdeeld over de aarde. Dit betekent dat de polen aanzienlijk meer aan het opwarmen zijn dan de tropen. Dit proces wordt ook wel Arctische amplificatie genoemd. Dit heeft invloed op het weer en klimaat op de hele wereld, omdat mondiale stromingen beïnvloed worden door dit temperatuurverschil.
Op de polen zorgen de hogere temperaturen voor het smelten van ijskappen. Hierdoor komt er meer zoet water in de oceaan, wat de thermohaliene circulatie (de globale oceaan circulatie die gedreven wordt door verschillen in temperatuur en zoutgehalte) kan veranderen. Dit wordt beïnvloed omdat het grotendeels gedreven wordt door deze oceaanstromingen. Ook heeft het verschil in opwarming direct invloed op de atmosfeer, met name op de straalstroom. Dit is een regio op ongeveer 10 km hoogte in de atmosfeer waar zeer hoge windsnelheden voorkomen. Deze straalstroom wordt aangedreven door het temperatuurverschil op aarde en heeft direct invloed op het weer op verschillende plekken op onze planeet. Door de snellere opwarming van de polen kan deze straalstroom verzwakken.
Menselijke invloed
De mens heeft bijgedragen aan de extreem snelle opwarming van de aarde gedurende de afgelopen eeuw. De vraag of mens invloed heeft op extreem weer is complexer. Deze vraag wordt beantwoord door de tak van de wetenschap die “extreem gebeurtenis attributie” (extreme event attribution) wordt genoemd. Deze wetenschap onderzoekt in hoeverre de door de mens veroorzaakte klimaatverandering invloed heeft op de intensiteit en frequentie van het gemeten extreem weer. Hierbij wordt ook gekeken door natuurlijke invloeden op het weer en klimaat, zoals El Niño en vulkaanuitbarstingen. Het is inmiddels al meerdere keren bewezen dat de mens daadwerkelijk invloed heeft op extreme uitschieters, maar het blijft belangrijk om deze naast natuurlijke invloeden te beschouwen.
Gevolgen van extreem weer
Over de hele wereld komt extreem weer voor. In de Hoorn van Afrika komen droogte en onregelmatige regenval al langere tijd voor. Dit leidt tot mislukte oogsten met hongersnood als gevolg. Ook Canada en Australië kampen met droogte, wat leidt tot veel bosbranden. Ook dichterbij komt extremer weer voor. In 2021 waren er overstromingen van rivieren die buiten hun oevers traden, onder andere in Limburg en meerdere plekken in Duitsland. In Duitsland zorgde dit ook afgelopen jaar voor in totaal vijf doden. Afgelopen zomer was er op verschillende plaatsen ongekende hitte in delen van Spanje, Portugal en delen van Zuidoost Europa (zie ook dit artikel). Ook de hevige regenval in Centraal-Europa afgelopen maand leidde tot veel wateroverlast, en ten minste 24 doden. Vooral de stedelijke gebieden rondom rivieren werden getroffen door overstromingen. Deze heftige regenval is ook in verband gebracht met klimaatverandering gedreven door de mens door de World Weather Attribution. Een positief punt is dat het dodental aanzienlijk lager is dan bij vorige heftige overstromingen, wat betekent dat de voorspellingen van dit extreme weer zijn verbeterd en er effectievere maatregelen konden worden genomen.
Verwachtingen voor de toekomst
Specifiek in de scenario waarbij de wereldwijde temperatuur 2°C hoger is dan pre-industriële waarden, voorspellen klimaatmodellen nog intensievere periodes van vierdaagse regenval. Verder wordt verwacht dat het verschil in toename in temperatuur nog meer zal toenemen tussen de polen en de evenaar. Dit zal de kans op extreem weer alleen maar vergroten. De straalstroom zal verder verzwakken of verschuiven, wat in andere gebieden heftiger weer kan veroorzaken. De thermohaliene circulatie zal hoogstwaarschijnlijk ook afnemen. Omdat deze circulatie voor relatief zacht weer zorgt in Nederland, is er een kans dat we hierdoor juist een kouder klimaat krijgen. We zullen ons dus moeten voorbereiden op nog extremer weer in de toekomst en ons leven hierop moeten aanpassen.
Dit figuur toont een ongelijke opwarming van de aarde bij een globale opwarming van 2 graden Celcius. Bron: Copernicus Interactive Climate Atlas
