Kouderecords gemeten op het zuidelijk halfrond

Straalstroom in de hoofdrol

Vorige week schreef ik nog over de polaire straalstroom op het noordelijk halfrond die bij ons voor lange tijd wisselvallig weer bracht. Rondom Antarctica waait ook een polaire straalstroom. Hoge- en lagedrukgebieden worden op eenzelfde manier gevormd en meegevoerd met de wind op grote hoogte. Normaal gesproken stroomt de zuidelijke polaire straalstroom ongeveer cirkelvormig rond Antarctica. Het scheidt de ijskoude lucht boven het continent van de warmere lucht op lagere breedtegraden. Nu golft de straalstroom meer dan anders en kan de lucht vanaf Antarctica verder naar het noorden stromen. Ook blijft het langer op zijn plek liggen, waardoor blokkerende luchtgebieden zich vormen. De golvende straalstroom heeft te maken met een abrupte opwarming in de hogere stratosfeer (sudden stratospheric warming, SSW), waardoor koude lucht lagere breedtegraden kan bereiken (zie ook dit artikel). Zo’n SSW is zeldzaam, maar kan weerpatronen over het hele halfrond beïnvloeden.

Ook op het zuidelijk halfrond vormen er straalstromen waar warmere en koudere lucht van elkaar gescheiden worden. Bron: Columbia Climate School

Zuidenwind bracht extreme kou

In het zuiden van Zuid-Amerika is de winter zeer koud begonnen. Er viel veel sneeuw in de zuidelijke delen van Chili en Argentinië en rivieren vroren dicht. In Patagonië, Argentinië, was het zelfs het koudst sinds 1907. Daar werden temperaturen van -25°C gemeten, waardoor het tijdelijk één van de koudste gebieden in de wereld was.

Wind uit het zuiden voerde steeds nieuwe golven met koude lucht aan. Storingen brachten tegen de bergen grote hoeveelheden sneeuw, dat in skigebieden voor het eerst al zo vroeg in het seizoen enkele meters sneeuw opleverde. De zuidenwind werd veroorzaakt door een blokkerend hogedrukgebied dat voor de Chileense kust op de Grote Oceaan lag. Na de eerste week van juli kwam het drukgebied van zijn plek en dat ging gepaard met een westelijke wind en wisselvalliger weer. Ook in Zuid-Afrika heeft het gesneeuwd en zijn er veel stormen geweest, meegebracht door de fronten vanuit het zuidwesten.

Op de Zuidpool werd bijna een julirecord verbroken. Een weerstation op Antarctica heeft vorige week een temperatuur van -82,1°C gemeten, het koudste in 2024 op de hele aarde tot nu toe. Tien jaar geleden werd het daar slechts iets kouder met -82,9°C, waardoor het record net niet is verbroken. Zulke lage temperaturen zijn op Antarctica niet zeldzaam omdat de zon overdag nauwelijks schijnt. De temperatuur kan in het binnenland van het continent dalen tot -60°C of lager. De laagste temperatuur ooit is -89,2°C en werd gemeten op het Vostok Station op Antarctica.

Zeldzaam lage temperaturen in Australië

Negatieve afwijkingen in de minimumtemperatuur tonen aan dat een koude periode Australië in zijn greep had. Bron: ABC News

In de zuidelijke gebieden van Australië kan het in de winter erg koud zijn door koude lucht die via Tasmanië het continent binnenstroomt. De noordelijke gebieden zijn tropisch, daar kan het het hele jaar door warmer worden dan 30 graden. De koude lucht kon afgelopen week deze noordelijke gebieden te bereiken, iets wat normaal gesproken niet gebeurt. In het plaatsje Charters Towers, gelegen op -20 breedtegraad in Queensland, werd een minimumtemperatuur van 0,1°C gemeten. De normale gemiddelde minimumtemperatuur in juli is daar 11,6°C, een enorm verschil. Het is de laagst gemeten temperatuur in juli sinds het jaar 1899. Ook bleef het overdag in Queensland zeer koud en is het laagste maximum sinds 2015 gemeten toen het op 17 juli slechts 6 graden werd.

De temperaturen keren inmiddels weer terug naar normale waarden. Het was een bijzondere periode van kou, maar het lijkt nu te zijn afgelopen.