Tot hoeveel meter zeespiegelstijging is Nederland nog bewoonbaar?

Projecties van zeespiegelstijging

In de verschillende klimaatscenario’s wordt de relatieve zeespiegelstijging berekend aan de hand van complexe vergelijkingen. De geprojecteerde stijging is relatief aan het zeeniveau van de periode 1995-2014. Het uitzetten van water wanneer het warmer wordt speelt de grootste rol en bepaalt zo’n 32-38% van de totale zeespiegelstijging. Ongeveer 20% wordt verklaard door het afsmelten van gletsjers en de rest komt door smeltprocessen op Antarctica (16-26%) en Groenland (11-17%). Hoe hoger het scenario en dus hoe sterker de opwarming, hoe kleiner het effect van Antarctica en hoe groter het effect van Groenland op de relatieve zeespiegelstijging.

In het jaar 2100 reikt de zeespiegelstijging van minder dan een halve meter in het laagste emissiescenario (SSP1-1.9) tot bijna 1 meter in het hoogste scenario (SSP5-8.5). Vijftig jaar later kunnen deze niveaus verdubbeld zijn. De mate van versnelling van zeespiegelstijging is afhankelijk van hoe sterk de wereldwijde broeikasgasuitstoot afneemt.

De projecties voor de relatieve zeespiegelstijging in de verschillende klimaatscenario's van het zesde IPCC assessment report. Bron: IPCC (AR6)

Niet alleen hogere dijken

De zeespiegelstijging is de afgelopen eeuw versneld en dat heeft gevolgen voor de waterveiligheid en het zoetwater in Nederland. Daarom doet het Kennisprogramma Zeespiegelstijging onderzoek naar deze gevolgen. Pas in 2026 zijn de eindresultaten bekend, maar in 2023 verscheen de tussenbalans. Specifiek in de Noordzee kan het water deze eeuw 1 of 2 meter hoger komen te staan en rond 2150 ongeveer 3 tot 5 meter.

Het water staat hoger tegen de dijken, dammen en duinen, welke dan ook verhoogd en verbreed moeten worden. Er is veel extra zand nodig voor suppleties om de kust met de zeespiegelstijging mee te laten groeien. Technisch lijkt het mogelijk om Nederland te blijven beschermen tot 3 meter zeespiegelstijging, maar de beschikbaarheid van zoetwater heeft grotere technische beperkingen. Droogte en lage rivierwaterstanden zorgen steeds vaker voor zoetwaterproblemen. Oplossingen zoals het afsluiten van riviermondingen en het bergen van rivierwater kunnen in de toekomst nodig zijn. Ook het wegpompen van water moet toegepast worden naarmate de zeespiegel stijgt en het land daalt. Overtollig water kan dan steeds minder door natuurlijke afvoer naar zee worden gevoerd.

De kaart zonder maatregelen

Op de website kaarten & atlassen zijn kaarten gemaakt waarop Nederland wordt weergegeven bij een zeespiegelstijging van 3, 5 en 10 meter. Bij het samenstellen van deze kaarten is geen rekening gehouden met aanpassingen met betrekking tot dijkverhogingen en extra zandsuppleties, dus het geeft de situatie weer zonder het ingrijpen van de mens.

Van linksboven naar rechtsonder de kaart van NL voor toenemende zeespiegelstijging. Bron: Kaartenenatlassen.nl

Bij een stijging van 3 meter liggen de westelijke en noordwestelijke provincies al grotendeels onder water. Het water breidt zich oostwaarts uit tijdens verdere stijging. Bij een zeespiegel 10 meter hoger dan nu liggen alleen delen van de Veluwe, het oosten van Drenthe en Overijssel, Limburg en het zuidoosten van Noord-Brabant nog droog. Een situatie waarin het leefgebied van Nederland dramatisch verkleind is.

Wereldwijde overstromingskaart

Geldt dit dan ook voor andere landen met een kustgebied? Dat is belangrijk voor de economie en het huisvesten van de wereldpopulatie. Veel mensen leven immers in de vruchtbare kustgebieden en havens zijn essentieel voor wereldwijde import en export.

Met de interactieve kaart van Climate Central is het effect van zeespiegelstijging wereldwijd te zien. Bij een zeespiegelstijging van 2 meter komt het water verder landinwaarts bij lagergelegen kustgebieden en kleinere eilanden. Nederland blijft één van de zwaarst getroffen gebieden als het gaat om landverlies, maar ook grote kuststeden in bijvoorbeeld Amerika en Azië (denk aan New Orleans, Bangkok en Shanghai) kunnen hierdoor in de problemen komen.

Klimaatmodellen projecteren in het slechtste scenario een gemiddelde zeespiegelstijging van ongeveer 4 meter in 2150 in de VS. Ondanks dat niet gelijk de hele kustlijn overstroomd raakt, kan ook een wat kleinere stijging grote gevolgen hebben. Zeespiegelstijging speelt een rol bij overstromingen, erosie van de kustlijn en gevaren van stormen. Stormvloeden kunnen verder landinwaarts trekken bij een hogere waterstand. Ongeveer 30% van de populatie van de VS leeft in kustgebieden en wereldwijd liggen 8 van de 10 grootste steden in de buurt van een kust. Daarnaast beschrijft het laatste rapport over de toestand van de cryosfeer dat een zeespiegelstijging van 1 meter binnen een eeuw onvermijdelijk is en al in 2070 zou kunnen plaatsvinden als de emissies niet worden ingeperkt. Dit vormt een ironische bedreiging voor grote oliehavens, welke vaak lager liggen dan 1 meter zeespiegelstijging. Dertien havens met veel supertankers lopen groot risico door zeespiegelstijging van 1 meter, waaronder de haven van Rotterdam.

Hoe zit het nou met leefbaar Nederland?

Om antwoord te geven op de vraag die dit artikel inspireerde: zo’n 2 à 3 meter zeespiegelstijging kunnen we in Nederland nog wel aan met dijken en pompen. Een stijging van die orde van grootte is wel een “worstcasescenario” dat alleen gebeurt als de uitstoot niet vermindert.

Grote delen van het westen verzilten of worden moerasgebieden. De waterstand van rivieren stijgt mee met de zeespiegel, waardoor de kans op dijkdoorbraken groter wordt. Ook komen uiterwaarden vaker en langer onder water te staan. Wegpompen van overtollig water kan dan maandenlang duren. De Waddeneilanden zullen deels verdwijnen en het lopen over de Waddenzee tijdens eb is niet meer mogelijk. Natuurlijk zijn waterschappen bezig met maatregelen om dit zo veel mogelijk tegen te gaan, maar "het Nederlandse landschap is maar tot op zeker hoogte maakbaar", zegt Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht.