Veertig graden vorst en halve meter lake effect sneeuw

De kou stond al een tijdje in de verwachting zoals en werd voor het weekend al aangekondigd. Het heeft alles te maken met een zeer koude luchtmassa vanuit Siberië en het poolgebied die in de afgelopen dagen via het noorden/noordoosten is komen af zakken. In zowel Finland als Noorwegen en Zweden worden al dagenlang op ruime schaal temperaturen onder de -20 graden gemeten en gisteren werd het zelfs op uitgebreide schaal -30. Waar de minimumtemperaturen gisteren nog iets minder extreem uitvielen dan de verwachte -40 (het werd gisterochtend 'slechts' -34 graden in Utsjoki (Finland) en Nikkaluokta (Zweden), daar werd de -40 vanmorgen maar liefst op 3 plekken overschreden.

Laagste wintertemperatuur tot nu toe in Europa

Zo daalde de temperatuur in Naimakka naar -43,8 graden, in Karesuando naar -41,9 graden, en in Nikkaluokta, naar -40,5. Voor Naimakka is dit de laagste temperatuur ooit in de maand december. Al deze weerstations liggen in (Noord-)Zweden, en de eerstgenoemden bevinden zich vlak aan de grens met Finland. Het zijn de laagste temperaturen die deze winter in Europa gemeten zijn en de eerste keer dat deze winter dat de temperatuur onder de -40 zakt. In Finland werd vanmorgen een minimumtemperatuur van -35,2 graden gemeten in Muonio. Ook voor Scandinavische begrippen is deze kou aan de extreme kant. In een groot gebied liggen de temperaturen 15-20 graden onder de normaal en lokaal ligt de temperatuur zelf 25 graden onder het langjarig gemiddelde.

Opvallend is dat de temperatuur in Nikkaluokta gisteren gedurende de dag alleen maar daalde. In de ochtend was het er al ruim onder de -30 en in de middag werd het alleen maar kouder, waardoor de maximumtemperatuur (!) dus ruim onder de -30 lag.

Lake effect snow in Estland en Zweden

De kou, die ook huishoudt in de Baltische Staten, zorgt hier en daar ook voor veel sneeuwval. Zo sneeuwde het gisteren bijna onafgebroken in Tallinn, de hoofdstad van Estland. In deze omgeving werd 30 centimeter sneeuw gemeten, maar er kwamen ook onofficiële meldingen binnen van sneeuw tot kniehoogte, oftewel meer dan een halve meter. Ook aan de oostkust van Zweden sneeuwde het gisteren en vandaag lokaal even flink. Zie in de tweet hieronder de video van intense sneeuwval in Tallinn gisteravond.

Deze sneeuwbuien werden veroorzaakt door een fenomeen wat bekend staat als lake effect snow. Dit zijn buien die ontstaan als een zeer koude luchtmassa over een relatief warm wateroppervlak beweegt. De warme en vochtige lucht boven het zeeoppervlak stijgt op (convectie), condenseert en vormt flinke wolken, waaruit het stevig kan sneeuwen. De temperatuur op zo'n 1400 meter lag op zo'n -16 graden, terwijl de zeewatertemperatuur enkele graden boven het vriespunt lag. Het verschil in temperatuur tussen het oppervlak en hoger in de atmosfeer was dus bijna 20 graden, wat meer dan genoeg is om het ontstaan van die sneeuwbuien tot stand te brengen.

De wolken- en buienvorming boven het koude zeewater is goed te zien op het satellietbeeld van Zuid-Finland, Estland en West-Rusland in de tweet hieronder. De lange wolkenstraten boven de Finse golf en Baltische Zee staan precies parallel aan de windrichting. Verder is te zien dat er in het hele gebied sneeuw ligt.

Ook Baltische staten zeer koud

Niet alleen in Scandinavië is het koud, ook de Baltische staten krijgen een flinke veeg van de kou mee. Zo daalde de temperatuur in Estland naar -24,2 (Narva). Verder werd het ook nog flink koud in Tallinn. Nadat het gisteravond laat stopte met sneeuwen en opklaarde, daalde het kwik naar een minimum van -17,0 graden. In Helsinki, in het zuiden van Finland, gebeurde het tegenovergestelde: daar daalde de temperatuur al gisteravond naar -16,1 graden in het centrum en zelfs -18,4 graden op het vliegveld. In de loop van de avond werd het er echter bewolkt, waardoor de afkoeling stokte en de temperatuur weer wat opliep. Ook in Letland en (vooral het noorden van) Litouwen is het koud. Zo was het in de Letse hoofdstad Riga -16,6 graden.

Nog een paar dagen diepvries, in het weekend verzachting

Ook de komende twee dagen blijft het op veel plekken in de Scandinavische landen en Baltische Staten nog (zeer) streng vriezen. 's Nachts kan het kwik in Lapland opnieuw richting de -35 graden duiken en elders kan het nog altijd tot meer dan 20 graden onder nul afkoelen. Op donderdag en vrijdag treedt verzachting op en stijgt de temperatuur in het zuiden van Scandinavië tot boven het vriespunt. In het noorden van Scandinavië blijft het vriezen, maar komt de temperatuur wel boven de normaal voor de tijd van het jaar uit.