Het kwik daalt, de schaatskoorts stijgt!

Zodra de winter nadert en het kwik weer regelmatig onder nul duikt, begint het bij menig Nederlander al te kriebelen. En nu schotelen de weermodellen ons dingen voor die we in vele jaren niet meer hebben gezien. De onzekerheid is er nog steeds, maar het lijkt er steeds meer op dat we een serieuze winteruitbraak gaan krijgen vanaf aankomend weekend. Hoe lang die duurt, en hoe hij precies verloopt, is nog de vraag. In hoeverre schaatspret aan de orde is, is daarmee ook nog zeer onzeker. Want écht schaatsen, op écht natuurijs, daar komt een heleboel bij kijken.

Veel kou

Allereerst moet het natuurlijk hard genoeg vriezen, voor er een betrouwbare ijsvloer ligt. Het water heeft tijd nodig om af te koelen, vandaar dat we in februari veel meer kans hebben op schaatspret dan in bijvoorbeeld december. In het algemeen geldt, dat een ijsdikte van 4 cm het absolute minimum is om een schaatser te kunnen houden. Ook als het ijs dikker is dan dat, is het nog niet per se veilig; dat is van heel veel factoren afhankelijk. Als het ijs 10 centimeter dik is, kun je ervanuit gaan dat het veilig is.

Randjeswerk

Hoe groter de watermassa, hoe moeilijker het bevriest. Hoe dieper het water, hoe moeilijker het bevriest. Aan de randen van een plas zal het dus eerder begaanbaar zijn dan in het midden. Dat zagen we bijvoorbeeld bij de Friese schaatsers afgelopen zondag. Langs de randjes konden ze nog wel wat baantjes trekken, maar meer ook niet.

Idealiter heeft ijs namelijk langer de tijd nodig om aan te groeien. Het beste is het dus als het meerdere dagen (nachten) achter elkaar flink vriest, zodat het ijs van onderaf aan kan dikken. Het ziet er naar uit dat het noorden van het land wel op een paar vorstnachten achter elkaar kan rekenen. Maar dan nog zijn er allerlei zaken die roet in het eten kunnen gooien voor de schaatsfanaat.

Sneeuw: slecht nieuws

Het lijkt erop dat het dit keer allemaal begint met een flinke bak sneeuw. Normaliter is sneeuw slecht nieuws voor schaatsminnend Nederland; vooral als er al ijs ligt. Sneeuw werkt ten eerste als een dekentje, waardoor het ijs moeilijk verder aangroeit en, gevaarlijker nog, onder de oppervlakte stiekem juist dunner wordt. Bovendien kan de sneeuw(prut) zich soms aan de ijsvloer hechten waardoor het bobbelig en onbegaanbaar wordt. Als we komende week een flink koude periode krijgen, zou sneeuw dus nog roet in het eten kunnen gooien.

Nog meer spelbrekers

Om min of meer dezelfde reden is ijs ook meestal zwakker onder bruggen. Door de ‘overkapping’ wordt de aanwezige warmte vastgehouden, net als onder een sneeuwdekentje. Het ijs onder een brug is dus meestal veel dunner. Misschien herinner je je nog de ‘ijstransplantaties’ die er voor de laatste Elfstedentocht werden gedaan. Dat moest allemaal bij bruggetjes.

Ook wind is niet goed voor ijs. Water dat in beweging is, bevriest nu eenmaal veel moeilijker. Vaak zien we dan ook zogenoemde windwakken. Zo kunnen meer beschutte delen van een plas of sloot prima bevroren zijn, terwijl op andere plaatsen de wind meer zijn gang kan gaan en er flinke open plekken inzitten. Amara vertelt je in deze video alles over schaatsijs (artikel gaat hieronder verder).

Ondergelopen uiterwaarden

Het komt dus redelijk precies, en elke sloot en elke plas is weer net even anders. Ook de verwachting voor komende week is natuurlijk nog allesbehalve zeker. Wel hebben we op dit moment één ding mee, wat betreft natuurijs: hoogwater. Op veel plaatsen zijn de grote rivieren al flink buiten hun oevers getreden, en op sommige plekken zijn de uiterwaarden veranderd in eindeloze, maar ondiepe watervlakten. Als daar de vorst overheen gaat, zouden dit wel eens perfecte ijsvlaktes kunnen worden. Daarbij moeten we wel weer aantekenen dan de hevigste kou in het noorden van het land verwacht wordt, waar dan weer niet de meeste grote rivieren zijn. Ook dit is dus nog spannend.

Straatsen?

Dan is er nog een andere optie: schaatsen op straat! Ook dat is in het verleden wel eens voorgekomen, als het flink ijzelt, zoals bijvoorbeeld in 2016. Zelf kan ik me herinneren dat ik ergens begin jaren ’90 een tochtje door de straten van een nieuwbouwwijk kon schaatsen. Vanaf zondag is er een reële kans op ijzel in ons land. We hebben deze week al gezien dat dat flink wat ellende kan opleveren, in de vorm van auto-ongelukken en glijpartijen op verraderlijk gladde stoepjes. Dus mocht er een dikke ijslaag op de stoep ontstaan, kun je misschien beter op schaatsen je hond uitlaten…