Wat betekent een koude winterstart voor de rest van de winter?

Toen, op 1 december 2010, bedroeg de maximumtemperatuur in De Bilt -3,7 graden. Dat was de koudste winterstart ooit. De vorst was al aan het einde van de novembermaand begonnen. In het oosten en noordoosten van het land was de winterstart in 2010 zelfs nog kouder. In Groningen, Drenthe en in Overijssel bleef het regionaal ook overdag matig vriezen. De vliegbasis Twenthe bij Enschede noteerde met -5,7 graden de laagste maximumtemperatuur. Verder lag er, met uitzondering van Friesland, Groningen en Flevoland op veel plaatsen een dun laagje sneeuw. Het was een winters beeld dus.

De koude start van de winter in 2010 was de opmaat naar een winterse decembermaand. Was het vooral de eerste helft nog eerder kwakkelweer dan echt winter, in de tweede helft zette de vorst door. Het sneeuwde vaak en in grote delen van het land bouwde zich een indrukwekkend sneeuwdek op. Rond 20 december was het bijzonder koud met op diverse plaatsen in het midden van het land zeer strenge vorst. Lelystad kwam het kwik op 20 en 21 december in de nacht op respectievelijk -16,9 en -16,6 graden uit. Daarna werd het minder koud, maar sneeuwde het vaak. Uiteindelijk beleefden we één van de mooiste witte kersten ooit. Na de Kerst verdween de winter spoorslags en kwam later niet meer terug.

1940

De op één na koudste winterstart beleefden we op 1 december 1940. Toen bleef het overdag 2,9 graden vriezen en daalde het kwik in de nacht tot -6,5 graden. Het was de eerste winter tijdens de bezetting van Nederland door Duitsland in de Tweede Wereldoorlog. Wat volgde was een koude decembermaand, maar niet zo koud als in 2010. Het kwam in De Bilt tot 20 vorstnachten en 9 nachten met matige vorst. Op 7 dagen bleef het vriezen.

De koude decembermaand was de opmaat naar de tweede van drie opeenvolgende strenge Oorlogswinters die Nederland in de eerste helft van de jaren veertig meemaakte. Vooral in januari 1941 haalde de winter ongenadig uit. Het leek op een herhaling van de uiterst strenge winter van 1940 uit te draaien. Na een nog koude start, zwakte de vorst in de februarimaand echter snel af. Een zachtere periode volgde; de winter was voorbij.

1923

De op twee na koudste winterstart deed zich op 1 december 1923 voor, toen het in De Bilt 1,4 graden bleef vriezen. Ook toen bedroeg het minimum -6,5 graden. Er volgde een koude decembermaand met 25 vorstdagen, 6 dagen met matige vorst, 2 dagen met strenge en 1 dag met zeer strenge vorst. Op de laatste dag daalde het kwik in De Bilt zelfs tot -16,9 graden wat voor de 31e nog altijd het geldende kouderecord is.

Ook de winter verliep koud. Er waren meerdere vorstperioden, waarvan die tussen 12 en 18 februari de langste was. De gemiddelde wintertemperatuur kwam op 0,4 graden uit, het Hellmangetal bedroeg 120,3 punten en het bleef op 14 dagen vriezen. De drie wintermaanden deden allemaal mee, de vorst was mooi over de winter verdeeld.

1952

De op 3 na koudste winterstart was op 1 december 1952, toen het in De Bilt 0,9 graden bleef vriezen, na een minimumtemperatuur van -5,4 graden. Wederom was de decembermaand die volgde behoorlijk koud. Het vroor op 14 dagen in de nacht, zes nachten kwam de temperatuur beneden -5 graden uit (met -6,1 graden op 8 december als laagste waarde) en op 4 dagen (waaronder Oudejaarsdag) bleef het de hele dag vriezen. Als geheel kwam de decembermaand op een gemiddelde temperatuur van 1,5 graden uit.

Ook de winter verliep vrij koud. Tussen 30 december en 8 januari beleefden we de enige vorstperiode met op 3 januari in De Bilt de laagste minimumtemperatuur van de winter; het kwik daalde toen in de nacht tot -8,1 graden. Toch is de winter van 1953 niet door het winterweer, maar door de Watersnoodramp bekend geworden, die zich afspeelde in de nacht van 31 januari op 1 februari. Een zware noordwesterstorm in combinatie met springtij was er toen de oorzaak van dat de dijken onder meer in Zeeland en Zuid-Holland braken. Een stormvloed was het gevolg en 1836 mensen overleefden die ramp niet.

1978

De laatste dag waarop de winter met vorst startte was op 1 december 1978. In De Bilt bleef de temperatuur een tiende van een graad onder nul, na een nacht met 3,4 graden vorst. Het bleek de opmaat naar een koude decembermaand. Het vroor op 19 dagen, op 6 dagen kwam het tot matige en op 1 dag tot strenge vorst. De laagste temperatuur van -13,2 graden werd op de laatste dag van de maand gemeten. Omdat er ook twee zachte perioden in de maand waren, kwam de gemiddelde temperatuur uiteindelijk nog op 1,8 graden uit.

De decembermand van 1978 was de opmaat naar de legendarische winter van 1979, die in de periode tussen Kerst en Oud en Nieuw begon en met korte onderbrekingen tot in maart 1979 aanhield. Rond de jaarwisseling en ook rond 14 februari 1979 kwam het tijdens deze winter tot epische sneeuwstormen. Verder ijzelde het op 20 dagen ergens in het land en was de overlast door vorst en sneeuw vaak groot. In De Bilt schopte deze winter het tot 205 Hellmannpunten. Hij wordt ook wel een strenge kwakkelwinter genoemd.

Koude start, koude winter

Als je de koude winterstarts zo op een rij zet, werden ze allemaal door zowel een koude decembermaand als door een uiteindelijk koude winter gevolgd. Het minst was dat het geval in 2010 (de winter van 2011 was desalniettemin vrij koud), het meest in 1978 (gevolgd door de strenge kwakkelwinter van 1979). Blijkbaar wordt aan het begin van de decembermaand toch al de basis gelegd voor wat er later in de maand en in de winter gebeurt.

En hoe zal het dit jaar gaan? In De Bilt lijken we ons voor een vrij normale start van de winter te kunnen gaan opmaken. Alleen als het de komende nacht even opklaart, kan de temperatuur tot in de buurt van het vriespunt dalen, anders wordt het niet kouder dan een graad of 4. Wel is het zo dat een noordoostenwind morgen overdag geleidelijk koudere lucht aanvoert. Daarin wordt het niet meer warmer dan een graad of 6. En daarmee zou de winter van 2022/2023 op een heel normale manier van start gaan. Op naar het vervolg.