Wereldwijde temperatuur schiet uit: nog nooit zo ver boven normaal

Dat de wereldwijde temperatuur tegenwoordig regelmatig boven normaal of zelfs op recordwaarden uitkomt, is niet heel verrassend; door de opwarming van de aarde wordt de gemiddelde temperatuur op aarde steeds hoger. De huidige anomalie gaat echter alle perken te buiten. Zie bijvoorbeeld de grafiek hieronder: de lijn van 2023 steekt ver uit boven alle voorgaande jaren uit. De wereldgemiddelde temperatuur ligt nu op 16,77 graden, waar 15,86 graden deze tijd van het jaar gemiddeld is.

Atmosfeer volgt de hete oceaan

Een opvallend vergelijkbare temperatuursprong zagen we kortgeleden al in de wereldwijde oceaantemperatuur. Eind april was het oppervlaktewater van de wereldzeeën namelijk veel warmer dan gebruikelijk. De gemiddelde wereldwijde zeewatertemperatuur aan het oppervlag lag boven de 21°C – een waarde die nog nooit gemeten was. De atmosfeer volgt vaak de temperatuur van de oceaan. Zo zijn de jaren tijdens en na een El Nino - een fase die gekenmerkt wordt door relatief hoge zeewatertemperaturen in het centrale en oostelijke deel van de tropische Stille Oceaan – vaak veel warmer dan andere jaren. In die zin is de huidige warme piek niet geheel een verrassing.

Onbekende oorzaak

De hoofdoorzaak van opwarming van zowel de oceaan als de atmosfeer is natuurlijk de toenemende concentratie broeikasgassen in de atmosfeer. Opwarming gaat over het algemeen echter geleidelijk. Er zijn pieken en dalen, maar de algehele trend is omhoog. De reden achter deze meer plotselinge en scherpe temperatuursprong is dan ook niet helemaal bekend. De piek veroorzaakt zorgen bij wetenschappers, die met verschillende theorieën op de proppen komen.

Theorieën: zwavel, El Niño?

Eén zo’n theorie is de afname in uitstoot van zwaveldioxide. Zwaveldioxide zorgt, net als sommige andere kleine deeltjes (aerosolen) in de atmosfeer, voor reflectie van zonlicht. In verband met de luchtkwaliteit, zijn de reguleringen met betrekking tot de uitstoot van zwaveldioxide en andere aerosolen strenger geworden, vooral in de scheepvaart. Het gevolg is dat er de afgelopen jaren minder van die reflecterende deeltjes uitgestoten zijn, terwijl de toename van broeikasgassen doorzette. Dit kan een van de redenen zijn achter de versnelde opwarming in de oceanen en atmosfeer.

Anderen denken weer dat de snelle omslag van La Niña naar El Niño aan de basis ligt van de zeer snelle temperatuurstijging. De onderzoekers hopen vooral dat het voor nu bij een tijdelijke piek blijft, wat de oorzaak ook is.

Warmste jaar ooit

Met het opwarmende klimaat en de El Niño die kortgeleden van start is gegaan, is de kans groot dat de komende jaren de warmste ooit gemeten worden. Vooral 2024 en 2025 maken een goede kans om het tot nu toe wereldwijd warmste jaar ooit (2016) van te troon te stoten. Als de huidige warmte doorzet, is het echter ook goed mogelijk dat het huidige jaar, 2023, al de warmste ooit wordt.

Extreme hitte in Azië

De hoge wereldwijde temperatuur vertaalt zich op lokaal niveau naar extreme hittegolven en recordhitte in onder andere Siberie, China en India. Zo is het in Siberie een van de meest extreme hittegolven sinds het begin van de metingen aan de gang. In bijvoorbeeld Baevo werd het eerder deze week 39,6 graden. In China braken vele weerstations vandaag hun all-time hitterecords met temperaturen die lokaal de 48 graden benaderden en weerstations in het oosten van India deden hetzelfde bij waarden tussen 42 en 45 graden. Op de laatstgenoemde plek ging de hitte ook nog eens gepaard met hoge luchtvochtigheid, waardoor de gevoelstemperatuur daar nog hoger uitkomt.