Uitbarsting Hunga Tonga-Hunga Ha'apai vulkaan beinvloedt weer wellicht meer dan eerst gedacht

De explosieve eruptie van de Hunga Tonga-Hunga Ha'apai vulkaan in het ten oosten van Australië gelegen eilandstaatje Tonga heeft op 15 januari zoveel waterdamp in de stratosfeer gebracht dat de aarde er tijdelijk de gevolgen van kan gaan ondervinden, of misschien ook al wel ondervindt. De vulkaan was op het moment van zijn uitbarsting een deels onderzeese vulkaan, met zijn caldera op een diepte van ongeveer 150 meter onder zeeniveau. Daardoor kwam tijdens de uitbarsting ervan zoveel waterdamp in de lucht.

Drukgolf

Toen de vulkaan uitbarstte, deed zich een geweldige explosie voor die een drukgolf veroorzaakte die zich twee keer over heel de wereld verplaatste en overal als een plotselinge verandering in de luchtdruk te meten was. De knal, waarmee de explosie gepaard ging, was tot in Amerika te horen. Na de explosie steeg een geweldige rookkolom van de vulkaan op die een hoogte van 20 kilometer bereikte en tot diep in de stratosfeer kwam, een plaats waar onder normale omstandigheden maar weinig gebeurt en normaal gesproken vrijwel niets vanaf het aardoppervlak doordringt. Nu was dit echter heel anders

Uit metingen van de NASA-satelliet is gebleken dat er door de vulkaanuitbarsting op Tonga een hoeveelheid waterdamp in de stratosfeer is doorgedrongen die voldoende is om 58.000 olympische zwembaden met water te vullen. De extra waterdamp die zo in de stratosfeer terechtkwam, vertegenwoordigde 10 procent van het totaal aan water dat daar op dat moment aanwezig was. Dat is een enorm grote aanvulling, een aanvulling die bijvoorbeeld vier keer zo groot was als die ten tijde van de uitbarsting van de Pinatubo in 1991, die toch als één van de grootste vulkaanuitbarstingen ooit te boek staat.

De nieuwe waterdamp is er nog steeds

Een groot deel van de nieuwe waterdamp zit nog steeds in de stratosfeer. De wolk heeft zich van het zuidelijk halfrond deels tot over het noordelijk halfrond uitgebreid, al treffen we de meeste waterdamp nog steeds boven het zuidelijk halfrond aan.

Waterdamp in de stratosfeer heeft – in tegensteling tot in de eronder gelegen troposfeer waar het warmte vasthoudt – tot gevolg dat een deel van de invallende zonnestraling wordt gereflecteerd. Daardoor neemt de lucht minder warmte op en daalt de temperatuur ervan.

Van dat proces zien we nu de gevolgen. In een band tussen 30 gaden zuiderbreedte en 60 gaden zuiderbreedte is de extra waterdamp er de oorzaak van dat de temperaturen in de stratosfeer nu soms meer dan 10 graden lager dan normaal zijn. De lagere dan normale temperaturen in de stratosfeer hebben zich ook tot boven de zuidpool uitgebreid. Verder zien we dat de luchtdruk in de gebieden met stratosferische afkoeling is gedaald. Daarmee heeft de wolk met waterdamp inmiddels een behoorlijke invloed op het weer.

Wat gaan we ervan merken?

De grote vraag is nu wat wij op het noordelijk halfrond van dit alles gaan merken, of misschien al merken. In een interessant verhaal op Severe Weather Europe wordt de situatie van nu beschreven en uitgelegd en doet de schrijver een poging om naar de komende winter vooruit te kijken. Hij doet dat door eerdere jaren waarin een afkoeling als deze zich in de stratosfeer heeft voorgedaan naast elkaar te leggen en voor elk van die jaren uit te zoeken hoe het weerpatroon in de winter erna op het noordelijk halfrond eruit zag.

Hieruit komt een interessant patroon naar voren. Het lijkt erop dat de gebeurtenissen, zoals we die nu boven het zuidelijk halfrond zien, tijdens de wintermaanden erna op het noordelijk halfrond met een drukverdeling samengaan waarin de kracht van de poolwervel wordt onderdrukt. Als dat zo gaat, zou de straalstroom bij ons kunnen gaan golven, met een grotere kans dan in de afgelopen winter op uitbraken van koude lucht vanuit het poolgebied.

Geen directe samenhang

Hierbij moet worden aangetekend dat het niet zo hoeft te zijn dat zoiets direct samenhangt met de nu koudere dan normale delen van de stratosfeer boven het zuidelijk halfrond. In jaren waarin de stratosfeer daar kouder dan normaal was, kunnen er tegelijkertijd andere factoren zijn geweest die het hierboven beschreven effect op het noordelijk halfrond tot gevolg hadden. Toch is het goed om dit in het achterhoofd te houden.

Verder kan het natuurlijk best zo zijn dat de ontwikkelingen op het zuidelijk halfrond ook nu al op de een of andere manier een stabiliserend effect hebben op het weer op het noordelijk halfrond. Dan zou ook verklaarbaar kunnen zijn waardoor het nu op zoveel plaatsen tegelijk droog en warm is en waardoor het orkaanseizoen maar zo traag op gang komt. Maar voordat je dit echt kunt zeggen, is meer onderzoek nodig. Dat komt er ongetwijfeld en zodra de resultaten ervan bekend zijn, zullen we die in de toekomst zeker melden.