Natte en sombere januari 2023 ondanks sneeuwdagen veel te warm

Het nieuwe jaar ging zowel letterlijk als figuurlijk knallend van start. Januari begon met de warmste jaarwisseling ooit gemeten. Daarbij was het bovendien meteen de warmste januaridag ooit, met in de nieuwjaarsnacht 15,6 graden in De Bilt (oud januarirecord: 15,1 graden op 13 januari 1993) en 16,9 graden in Eindhoven (oud record: 16,5 graden in Maastricht, 16 januari 1947). Op 3 januari volgde een koelere nacht, met de eerste vorst van de maand in Voorschoten: -0,9 graden. Niks bijzonders, maar toch was die winterse ochtend even wennen na al het ‘warmtegeweld’. Na dat koude ochtendje zette het zachte weer met bijna dagelijks maxima in de dubbele cijfers rustig door. De eerste 10 dagen van januari markeerde het warmste begin van de maand ooit. Het warme weer werd veroorzaakt door een zuidwestelijke stroming die maar van geen wijken wist.

‘Sombere’ maand door zeer veel regenval?

We kregen via onze sociale media kanalen de laatste tijd vaak de opmerking te horen dat mensen deze maand voor het gevoel bijzonder somber vonden. Als we kijken naar het aantal zonuren zien we dat januari voor wat het aantal zonuren betreft inderdaad onder het gemiddelde lag, maar niks buitengewoons. De kanttekening is dat de normaal van 68 uur zonneschijn sowieso al vrij karig is. Verder had het sombere karakter van de maand wellicht te maken met de vele regenval.

Vanaf de eerste dag van de maand tot en met 20 januari viel er namelijk elke dag neerslag. Vooral in het begin van de maand waren dat regelmatig flinke sommen, soms regionaal meer dan 20 mm op een dag. Met landelijk 125 mm valt januari dit jaar net buiten de top-3 van natste januarimaanden ooit. Zo waren 1988, 1948 en 1995 nog natter met landelijk respectievelijk 135; 131 en 130 mm regen. Ook 1984 was iets natter met 127 mm. De natste plek in ons land was Barendrecht, met maar liefst 182 mm. De natste plek ooit in januari werd in 1948 gemeten. Toen viel in het Noord-Hollandse Oude Zeug (bij Kreileroord) 209 mm, een landelijk januarirecord. Limburg en het oosten van Brabant waren afgelopen januarimaand het minst nat, daar viel minder dan 100 mm. Heibloem was met 76 mm de droogste plek.

De Bilt recordhoeveelheid regenval

Van een recordhoeveelheid neerslag was wel sprake in De Bilt. Zo mat de neerslagwaarnemer van het KNMI over de hele maand 167 mm. Al op 21 januari werd het oude record van 147 mm (1984) verbroken. Er viel ruim 2 keer meer neerslag als normaal, normaal valt in De Bilt namelijk 78 mm neerslag in januari. Op 21 januari kwam in De Bilt tevens de op één na langste reeks neerslagdagen ooit ten einde. Het natste was het op 12 januari. De Bilt ving 40 millimeter op en iets verder naar het zuiden viel plaatselijk ruim 60 mm. Voor het winterseizoen zijn dit zeer uitzonderlijke hoeveelheden.

Polar low

Halverwege de maand, vanaf 15 januari, ging het stromingspatroon eindelijk om. De zuidwester maakte plaats voor een noordwestelijke windrichting. Vooral op grote hoogte werd koudere lucht aangevoerd. Aan de grond werd het ook merkbaar kouder, maar doordat de wind van de relatief warme Noordzee kwam, lag de maximumtemperatuur aanvankelijk nog steeds (ruim) boven het vriespunt. In de nachten ging het wel vriezen, in het zuidoosten van het land kwam het zelfs regelmatig tot matige vorst.

Door die koude bovenlucht boven het relatief warme zeewater, was de luchtopbouw onstabiel. Zo ontstonden felle buien, die steeds vaker een winters karakter kregen. Op 18 januari trok zelfs een polar low vlak langs ons land, waardoor we met felle sneeuwbuien te maken kregen. Regionaal kwam het tot een sneeuwdek, maar niet tot een ouderwets sneeuwdek in het hele land. Mede door klimaatopwarming was het daarvoor in de kustprovincies te warm.

De meeste sneeuw viel echter op vrijdag 20 januari. Verschillende buiengebieden trokken over het land en vooral in het midden en zuiden van het land viel dus veel sneeuw. In de ochtend werd men hier en daar al wakker in een witte wereld. Op de Hilversumse heide kwam het tot 10 centimeter, in de Limburgse Heuvels viel lokaal zelfs 13 cm. Vooral de intensiteit, waarmee de vrij natte sneeuw viel, was opvallend. Kijk de plaatjes van deze sneeuwrijke dag hier nog eens terug. Het KNMI gaf deze dag code oranje uit voor het midden en zuiden.

Ook de dagen daarna trokken soms nog winterse buien over het land. Het pak sneeuw in het zuiden van het land bleef bovendien een week liggen, van 19 tot 27 januari. In het noorden viel op veel plekken helemaal geen sneeuw. Uiteindelijk viel de afgelopen januarimaand op 7 dagen ergens in het land sneeuw en dat is minder dan de 11 sneeuwdagen die we gemiddeld tellen in januari. Op 9 dagen bleef de sneeuw liggen en was het regionaal dus daadwerkelijk wit. Dat is wel normaal. In De Bilt was het op 3 dagen wit.

Regelmatig vorst, niet zeer koud

Rondom de sneeuwdagen draaide de wind soms naar het oosten. De nachten waren in deze periode duidelijk kouder en het vroor het bijna elke nacht. Af en toe kwam het in het binnenland ook tot matige vorst. Overdag bleef de temperatuur meestal boven nul, alleen niet op 21 januari (maximumtemperatuur -0,3 in Herwijnen en Lelystad) en 25 januari (-0,4 in Deelen, laagste maximumtemperatuur deze maand). De Bilt noteerde geen ijsdag tegen 3 normaal. De laagste temperatuur werd gemeten op 21 januari met -6,7 graden in Maastricht. Normaal duikt de temperatuur in het binnenland één nacht onder -10 graden, maar strenge vorst kwam nu niet voor.

Minder vorst dan normaal

In De Bilt kwam het net niet tot een ijsdag (0,1 als laagste maximumtemperatuur op 21 januari). Op 8 dagen vroor het licht, tegen 12 dagen normaal. Het kwam in De Bilt niet tot matige vorst, normaal vriest het 4 nachten meer dan 5 graden. In het binnenland gebeurde dat wel af en toe. In Ell kwam het kwik met 3 keer matige vorst het vaakst onder de -5 uit. Het aantal vorstdagen lag landinwaarts op sommige stations op 10 dagen en dat is een paar dagen minder dan normaal.

Hogedrukweer

Aan het eind van de maand volgden een paar dagen onder de invloed van een hogedrukgebied. Hierdoor vroor het in de nacht soms opnieuw, maar door laaghangende bewolking en mist kon het vaak niet echt goed afkoelen. Van tijd tot tijd viel wat motregen en de zon liet zich maar weinig zien. Op 26 januari werd de koude periode afgesloten met ijzel. Terwijl het kwik in het binnenland nog onder nul lag, viel motregen. Het KNMI gaf code oranje uit voor het zuidoosten van het land.

Met een gemiddelde windsnelheid van 21,5 km/uur was het een fractie windrijker dan normaal (20,5 km/uur). Echte uitschieters waren er niet, soms kwamen er aan zee zeer zware windstoten voor, vooral op de dagen met felle buien. Ook op 30 januari haalde de wind nog een keer flink uit, met een stormachtige wind op De Wadden. Tot een officiële januaristorm kwam het niet.