Eerste helft meteorologische winter 2023 zeer zacht en nat

Het winterklimaat in Nederland verandert snel. Het wordt minder somber, maar ook een stuk natter en veel zachter. De laatste keer dat de eerste helft van de winter te koud verliep is 12 jaar geleden, in 2011! Toen was het gemiddeld 0,5 graden in De Bilt, ruim 5 graden kouder dan deze winter. Wel bracht deze winter voor het eerst sinds 2011 weer een vorstperiode in de eerste helft. Van de 11 winters die nóg zachter verliepen dan de huidige, vinden we ruim de helft uit deze eeuw: 2007, 2012, 2014, 2016, 2019 en 2020. De ‘aprilwinter’ van 2016 was met 8,3 graden extreem zacht. Ter vergelijking: in 1963 was dit -2,2 graden.

Een winter als deze was in de vorige eeuw dus nog heel uitzonderlijk. Door de opwarming van de aarde is de gemiddelde temperatuur in de afgelopen decennia flink omhoog gegaan. Tussen 1991 en 2020 bedroeg de temperatuur van 1 december t/m 14 januari gemiddeld 4,0 graden. Tien jaar eerder (1981 - 2010) was dat nog 3,5 graden en 50 jaar geleden zelfs maar 2,4 graden.

Weinig vorst- en ijsdagen

De temperatuur is nog maar 12 keer onder het vriespunt gezakt deze winter tegen 16 keer normaal. Dit was allemaal in de eerste helft van december. Na 18 december, bijna 4 weken geleden, heeft het niet meer gevroren! In de koude eerste helft van december kwam de temperatuur 6 keer onder -5 graden tegen 4 keer normaal. Strenge vorst is nog niet voorgekomen op het hoofdstation, terwijl het normaal al een keer kouder dan -10 graden is geweest. Op 11 dagen viel ergens in ons land sneeuw tegen 16 dagen normaal. Dit gebeurde allemaal in de koude periode aan het begin van de winter.

Winterse start

Toch is het in deze tot nu toe bijzonder zachte winter, wel degelijk winters geweest. Tot en met 18 december was het namelijk te koud voor de tijd van het jaar. December begon grijs, kil en waterkoud met meestal nog temperaturen boven het vriespunt, maar de wind maakte het koud. Er trokken regelmatig buien over het land, soms hadden deze al een winterse lading. Op de 9e bleef de temperatuur in het Drentse Eelde nipt onder het vriespunt steken en was de eerste lokale ijsdag van de winter een feit.

Rond het midden van de maand ging het kwik verder omlaag. De laagste temperaturen werden in de periode tussen 12 en 18 december gemeten. Het koudst was het in de vroege ochtend van 14 december, toen in Eelde op normale waarnemingshoogte -10,6 graden en op de vliegbasis Twenthe bij Enschede -10,5 graden werd aangetekend. De eerste regionale strenge vorst van de winter van 2022-2023 was een feit. Ook De Bilt noteerde zijn koudste nacht met -7,7 graden. Het was deze periode vrij zonnig. Als er wat viel was dat vaak wat lichte sneeuw, maar soms ook ijzel.

Gedurende de vorstperiode kwam Arcen van 13 tot en met 17 december tot vijf opeenvolgende ijsdagen, op 18 december steeg het kwik er tot 0,0 graden en werd ijsdag zes net gemist. De koudste dag was 13 december. In De Bilt werd het niet warmer dan -1,4 graden en daarmee was ook de eerste officiële ijsdag van de winter een feit. In Burgum werd in de avond van 14 december de eerste natuurijsmarathon gehouden. Meer kwamen er daarna niet. De kou hield nog even aan, op 17 december werd het in Maastricht niet warmer dan -1,9 graden, de landelijk laagste maximumtemperatuur van deze winter tot nu toe.

IJzel

In de avond van 18 december en in de nacht naar de 19e werd de koude lucht met ijzel verdrongen. Het KNMI vaardigde een code oranje uit en op de wegen kwam het in het hele land tot glijpartijen en ongelukken met vooral blikschade tot gevolg. Daarna was het gedaan met de kou. Het weer sloeg om en werd een stuk wisselvalliger. Bijna dagelijks passeerde wel een gebied met regen of een paar buien, in de droge perioden tussendoor liet ook de zon zich wel even zien. De zuidelijke tot zuidwestelijke wind nam flink toe en werd aan zee steeds vaker hard en soms zelfs stormachtig, regelmatig kwam het tot zware windstoten in de kustgebieden. De temperaturen kwamen in één klap in de dubbele cijfers uit en dat bleef zo tot half januari! Tot een échte winterstorm is het echter niet gekomen.

Nieuw december- en januarirecord

Al bijna 4 weken liggen de temperaturen rond of dik in de dubbele cijfers. Tijdens oud en nieuw werden warmterecords verbroken. Met 15,9 graden was Oudejaarsdag officieel de warmste decemberdag ooit gemeten in De Bilt. Met een minimumtemperatuur van 13,4 graden in Maastricht was het landelijk de warmste decembernacht ooit gemeten. De 17,6 graden die overdag werd gemeten in Ell en Arcen was bijna een recordhoge temperatuur voor december. We gingen kletsnat het jaar uit, in het Brabantse Megen viel 44 mm.

De jaarwisseling verliep nog nooit zo warm met 15,5 graden in De Bilt en 16,6 graden in Ell. Tevens zijn nog nooit zo vroeg in het jaar lentetemperaturen gemeten en dit record kan nooit meer worden aangescherpt. Ook de Nieuwjaarsdag was recordwarm met 15,6 graden in De Bilt en 16,9 graden in Eindhoven. Niet eerder zijn in januari dit soort hoge temperaturen gemeten. De Bilt telt over de eerste helft van de winter maar liefst 2 dagen van tenminste 15,0 graden, een record. Voorheen telden 1977, 1993, 2006 en 2015 één zogenaamde 'lentedag' in de winter.

Daarna bleef het zeer zacht en wisselvallig. Op 6 januari werd in De Bilt het tweede datumrecord verbroken voor 2023. De minimumtemperatuur kwam niet lager uit dan 9,3 graden tegen 8,7 graden in 1903. Ontzettend nat was het op 12 januari. KNMI-weerstation Herwijnen noteerde 45 mm en in het westen van Noord-Brabant viel lokaal meer dan 60 mm.