De mythische winter van 1979: 'ik ben te laat geboren'

Omdat we tegenwoordig live maar weinig aan winterweer meemaken, is het tijd voor een goede reconstructie. Om te laten zien hoe het óók kon en dat het weer tegenwoordig echt anders is, of we dat nu willen of niet. We gaan terug naar toen en doen dat in vijf delen. Vandaag het laatste deel over de verwondering die de winter van 1979 teweeg bracht.

Meer spektakel is er misschien wel nooit geweest

Voor een hele generatie, ook voor mij, was de winter van 1979 de eerste van enige betekenis. We vielen meteen ook met onze neus in de boter, want een winter met meer spektakel dan die van 1979 is er misschien wel nooit geweest. Anders kan ik het ook niet verklaren waarom ik me zelfs nu, bijna 42 jaar later, nog zoveel van die winter kan herinneren. Een winter die ik als 10-jarig jongetje meemaakte in een huis dat wekenlang in verbouwing en dus vaak ijskoud was. Mijn ouders hielden het binnen nog een beetje warm door de open haard te stoken. Af en toe kwam er zoveel rook in de kamer, dat dit bepaald geen pretje was. Maar je moest wat in een koude winter.

Zoveel die winter was nieuw voor ons; de ijzige kou, de stuifsneeuw, het ijs bijna iedere ochtend aan de binnenkant van het nog niet dubbele glas, de ijzel en de overlast. De aaneenschakeling van dagen met overlast, moet je eigenlijk zeggen. Je kunt je niet voorstellen wat een winter als die van toen in de samenleving van nu teweeg zou hebben gebracht; bijna dagelijks een code rood. En ook toen was de overlast al niet mals. Om de haverklap konden mensen niet op hun werk komen, vielen treinen uit en kwam het op de wegen tot ongevallen en eindeloze files. Wissels vroren vast, bovenleidingen bezweken onder de zware ijslast en ook hoogspanningsleidingen hadden het zwaar.

Expeditie naar boeren in nood

Sneeuwduinen en stuifsneeuw kenden we helemaal niet. Het was fantastisch om ze te zien en ermee om te gaan. Mijn vader, die een veevoederbedrijf had, hoefde rond de sneeuwstorm in februari geen enkele moeite te doen om chauffeurs te vinden voor een noodtransport van veevoer naar klanten in Friesland die niets meer hadden. Het werd een heuse expeditie die vroeg in de ochtend startte en laat in de avond eindigde. Alle sneeuwduinen, die wegen versperden, waren minutieus in kaart gebracht. Boeren stond er met hun trekkers klaar om de vrachtwagens er doorheen te trekken. Alle klanten werden uiteindelijk bereikt. De actie was een doorslaand succes.

Voor jonge kinderen als wij was de winter van 1979 één groot avontuur. Schaatsen op de weg en zelfs schaatsen op het schoolplein. In een confessioneel dorp als Garderen was het in die tijd nog niet zo dat de brandweer tijdens vorst werd opgeroepen om het schoolplein op te spuiten zodat wij als kinderen er konden schaatsen. Toen de natuur in 1979 dat klusje had geklaard, mocht het wel. Het was voor ons als kinderen een prachtige ervaring, schaatsen op het verdiepte plein achter de school, in de schaduw van de toren van de Oude Kerk. Het kon niet beter. Mijn vader heeft er nog een paar prachtige foto’s van gemaakt die inmiddels eeuwigheidswaarde hebben.

Geen Elfstedentocht

Ging bijna alles tijdens de winter van 1979 goed, een Elfstedentocht kwam er uiteindelijk niet. En dat terwijl het ijs op het IJsselmeer op een goed moment dik genoeg was om honderden auto’s te dragen die er overheen reden. Het lukte niet vanwege het weerbarstige weer. Er lag zoveel sneeuw op het ijs en de kwaliteit ervan was soms zo slecht, dat het er gewoon niet van kwam. Er werd wel geprobeerd om de sneeuw van het ijs te halen, maar graafmachines waarmee dat gedaan werd, zakten soms gewoon door het ijs. Er was feitelijk geen beginnen aan. Tot Elfstedenkoorts kwam het niet. Maar volop geschaatst werd er wel. Overal in het land. En gedurende een zeer lange tijd.

Het mythische van de winter van 1979 zit hem ongetwijfeld in het feit dat het einde ervan zo vaak werd aangekondigd, maar nooit kwam. Met Nederland ongeveer 10 weken op de grens van arctische en subtropische lucht was onzekerheid in de weersverwachtingen een fenomeen dat bijna dagelijks voor verrassingen zorgde. Je zou weleens willen weten hoe we met de meteorologische technieken van nu met de winter van toen waren omgegaan.

Meer dan 20 dagen ijzel

En omdat de overgangszone tussen winter en zachter weer zo vaak boven Nederland terug te vinden was, speelde ijzel een zeer voorname rol in het weerbeeld. Op 20 dagen kwam het ergens in het land tot ijzel. Een ongelooflijk aantal voor een winter bij ons. Elke keer weer was het glibberen voor het verkeer. Soms moesten delen van wegen worden afgesloten omdat stukken ijs van brugbogen omlaag vielen, of gewoon omdat er geen beginnen meer aan was.

Ook waren de verschillen tussen het zuiden, waar de zachte lucht veel vaker doordrong, en het noorden van het land, waar dat bijna niet gebeurde, behoorlijk groot. Het leverde heel andere belevingen op, gekoppeld aan de plaats waar je woonde. Ook viel op hoe taai de winter was. Zelfs bij op het oog voor winterweer totaal kansloze kaarten, heerste de winter. Meestal kwam het niet tot meer dan wat lichte dooi, en dat alleen dan overdag. Verder vroor het, vaak en lang.

Grote saamhorigheid

Ondanks de lange duur van de winter, bleef de saamhorigheid onder de mensen groot. Iedere keer hielpen ze elkaar weer, ook toen het er halverwege februari ineens echt op aan kwam, vooral in de noordelijke provincies van het land. Veel mensen die het hebben meegemaakt hebben daar nu nog warme herinneringen aan. De week van de sneeuwstorm en de onbereikbaarheid van hele gebieden die erop volgde, was een bijna-ramp. Maar wat was het ook gezellig, zeggen mensen nu.

Te laat geboren

Voor de jongere weerliefhebber van toen is de winter van 1979 de maatstaf geworden waaraan al het winterweer van de jaren erna is afgemeten. En die nooit meer is overtroffen. Voor de generaties erna zijn alleen de verhalen er nog en het besef dat zoiets als toen zich in het Nederland van nu en het huidige klimaat niet meer zal herhalen. ‘Ik ben te laat geboren’, verzuchtte een jongere collega pas op de redactie van Weer.nl. En ja, om zoiets nog eens mee te maken, is hij te laat geboren.

Lees ook de delen 1, 2, 3 en 4.